������������� ������� ��� ������� ����� ����������

��� ��������� �������

Δεν ε�ναι λ�γοι αυτο� που διατυπ�νουν το ακ�λουθο ερ�τημα:

«Τι ε�ναι αυτ� το πολ�τευμα της Ψηφιακ�ς �μεσης Δημοκρατ�ας (ΨΑΔ), που πρ�πει  να επιδι�ξουμε και να απαιτ�σουμε να γ�νει το πολ�τευμα της Χ�ρας μας ;

Τι συνταγματικ�ς /νομοθετικ�ς αλλαγ�ς χρει�ζεται να γ�νουν για  να �χουμε στη χ�ρα μας Ψηφιακ� �μεση Δημοκρατ�α ;»

Στις γραμμ�ς που ακολουθο�ν επιχειρε�ται η συνοπτικ� παρουσ�αση, αφεν�ς των βασικ�ν χαρακτηριστικ�ν αυτο� του πολιτε�ματος και αφετ�ρου  των συνταγματικ�ν/νομοθετικ�ν  αλλαγ�ν που απαιτο�νται  για την εγκαθ�δρυση και λειτουργ�α του.  

Η �ννοια της εξουσ�ας και του πολιτε�ματος.

Για να κατανοηθε� και να τεκμηριωθε� μια απ�ντηση στο παραπ�νω ερ�τημα, πρ�πει να θυμηθο�με τι εννοο�με �ταν λ�με  εξουσ�α και πολ�τευμα· πρ�πει να ξ�ρουμε για πιο κατ� β�θος θ�μα μιλ�με.

Εξουσ�α ε�ναι η δυνατ�τητα που υπ�ρχει – ως δικα�ωμα και ως ισχ�ς – σε κ�ποιον

(� κ�ποιους),  να λαμβ�νει και να πραγματοποιε� αποφ�σεις που αφορο�ν �λους τους πολ�τες. Ε�ναι σημαντικ� να κατανοηθε� �τι τ�σο το δικα�ωμα �σο και η ισχ�ς αποτελο�ν « αμεταβ�βαστη ιδιοκτησ�α» του κ�θε ανθρ�που και �χι ιδιοκτησ�α αυτο� που ασκε� την εξουσ�α.

Εκε�νο συνεπ�ς που συμβα�νει στα συστ�ματα εξουσ�ας (στα πολιτε�ματα), ε�ναι η προσωριν�, εκο�σια � ακο�σια, εκχ�ρηση της διαχε�ρισης και του ελ�γχου της εξουσ�ας των ανθρ�πων σε κ�ποιον τρ�το· στο μον�ρχη, στον εκλεγμ�νο εκπρ�σωπο. Οι ασκο�ντες την πολιτικ� εξουσ�α, με φυσικ� νομοτ�λεια,  δεν μπορο�ν να οικειοποιηθο�ν την εξουσ�α ( την ισχ�, την εν�ργεια) των �λλων ανθρ�πων, γιατ� αυτ� αποτελε� αμεταβ�βαστο δ�ρο της Φ�σεως. Το �διο ακριβ�ς ισχ�ει και για την πνευματικ� � μυ�κ� ισχ� των ανθρ�πων. Ε�ναι και αυτ�ς νομοτελειακ� αμεταβ�βαστες και  γι’ αυτ� ο�τε πραγματοποι�θηκε, ο�τε επιχειρ�θηκε η μεταβ�βαση τους.    

Πολ�τευμα ε�ναι οι βασικο� καν�νες  που καθορ�ζουν το π�ς και απ� ποιους ασκε�ται η εξουσ�α. Προφαν�ς, στη Νομικ� επιστ�μη υπ�ρχουν αναλυτικ�τεροι και σαφ�στεροι ορισμο� του πολιτε�ματος. �νας τ�τοιος κατανοητ�ς και σ�ντομος ορισμ�ς ε�ναι ο ακ�λουθος που δ�θηκε απ� τον αε�μνηστο καθηγητ� του Συνταγματικο� Δικα�ου Αριστ�βουλο  Μ�νεση .

«Η �ννοια του πολιτε�ματος συμπ�πτει με την ουσιαστικ� �ννοια του Συντ�γματος»

Απ� τα παραπ�νω στοιχε�α προκ�πτει �τι:

• Η �γκριση των καν�νων που συνιστο�ν �να Σ�νταγμα, η �γκριση δηλαδ� της  μορφ�ς του πολιτε�ματος,  αποτελε� δικα�ωμα των πολιτ�ν. Αυτ� το αξ�ωμα  εκφρ�σθηκε με τη διακ�ρυξη πολιτικ�ν και ειδημ�νων �τι το Σ�νταγμα της Ευρωπα�κ�ς �νωσης πρ�πει  να εγκριθε� με Δημοψηφ�σματα. Η �δια �ποψη εκφρ�σθηκε �μπρακτα κατ� το τελευτα�ο δημοψ�φισμα που �γινε στη χ�ρα μας πριν απ� 36 χρ�νια ( 08.12.2024), με το οπο�ο οι πολ�τες αποφ�σισαν την κατ�ργηση του πολιτε�ματος της Βασιλευ�μενης Δημοκρατ�ας. 
• Κ�θε Σ�νταγμα αποτελε� ουσιαστικ� και �να πολ�τευμα . 
• Η θεσμοθ�τηση και λειτουργ�α Ψηφιακ�ς �μεσης Δημοκρατ�ας ταυτ�ζεται με λ�γες αλλαγ�ς του υπ�ρχοντος Συντ�γματος, που θα διασφαλ�ζουν την ορθολογικ� συμμετοχ� των πολιτ�ν στην �σκηση της εξουσ�ας· την ορθολογικ� και ουσιαστικ� συμμετοχ� των πολιτ�ν στη λ�ψη των μεγ�λων  αποφ�σεων.  

Τα δ�ο μοντ�λα συμμετοχ�ς

Η διε�ρυνση της δημοκρατ�ας με συμμετοχ� των πολιτ�ν στην �σκηση της εξουσ�ας, κρ�νεται �τι σ�μερα ε�ναι σκ�πιμη, αναγκα�α και, χ�ρη στην Ψηφιακ� Τεχνολογ�α, οικονομικ� και λειτουργικ� εφικτ�.

Οι απ�ψεις και προτ�σεις για αυτ� τη συμμετοχ� μπορο�ν να συνοψισθο�ν στις ακ�λουθες δ�ο : 

1. Στην �μμεση συμμετοχ� των πολιτ�ν στη λ�ψη των αποφ�σεων, που σημα�νει θεσμοθ�τηση οργανωμ�νης διαβο�λευσης των κυβερν�ντων με τους πολ�τες, αλλ� λ�ψη �λων των αποφ�σεων απ� την πλειοψηφ�α των αντιπροσ�πων τους, Αγγλοσαξονικ� μοντ�λο συμμετοχ�ς. Στο μοντ�λο αυτ� συμμετοχ�ς ο ρ�λος των πολιτ�ν περιορ�ζεται στην �κφραση προτ�σεων και βο�λησης αλλ� �χι στη λ�ψη των αποφ�σεων που αποτελο�ν τελικ� ευθ�νη και αρμοδι�τητα των αντιπροσ�πων των πολιτ�ν, �πως ισχ�ει στις σημεριν�ς κοινοβουλευτικ�ς δημοκρατ�ες. 
2. Στην �μεση συμμετοχ� των πολιτ�ν στη λ�ψη των μεγ�λων  αποφ�σεων, με ψηφιακ� δημοψηφ�σματα, Αρχαιοελληνικ� μοντ�λο συμμετοχ�ς.  Στο μοντ�λο αυτ� οι πολ�τες απ� εκφραστ�ς βο�λησης και προτ�σεων  αναβαθμ�ζονται σε κορυφα�ο �ργανο εξουσ�ας που λαμβ�νει τις λ�γες αλλ� μεγ�λες αποφ�σεις, εν� ο ρ�λος των αντιπροσ�πων περιορ�ζεται στο ρ�λο του υπηρ�τη της εξουσ�ας των πολιτ�ν· στην πρ�ξη και �χι στα λ�για που ισχ�ει σ�μερα.

Στα χαμηλ�τερα επ�πεδα �σκησης εξουσ�ας – Περιφ�ρειες, Δ�μους, Συνδικ�τα, Συνεταιρισμο�, Σπουδαστικ�ς/Μαθητικ�ς Κοιν�τητες – η συμμετοχ� των πολιτ�ν στη λ�ψη των αποφ�σεων ε�ναι μεγαλ�τερη απ� τη συμμετοχ� στις αποφ�σεις  εθνικο� επιπ�δου.

Η �μεση συμμετοχ� των πολιτ�ν στη λ�ψη των αποφ�σεων στα δι�φορα επ�πεδα εξουσ�ας, ε�ναι πολ� μεγαλ�τερη στο αρχαιοελληνικ� απ� �τι στο αγγλοσαξονικ� μοντ�λο.

Ε�ναι σημαντικ� να θυμ�σουμε �τι σε κ�ποια μοντ�λα «συμμετοχ�ς» οι μεγ�λες αποφ�σεις λαμβ�νονται απ� τον «φωτισμ�νο ηγ�τη» και οι μικρ�ς και αν�δυνες για το φωτισμ�νο ηγ�τη,  απ� τους πολ�τες. Αυτ� τα δικτατορικ� πολιτε�ματα, αυτ�-αποκαλ�στηκαν «�μεσες Δημοκρατ�ες». Το χειρ�τερο �μως ε�ναι πως κ�ποιοι …στοχαστ�ς θεωρο�ν �τι αυτ� τα πολιτε�ματα υπηρετο�ν τις αρχ�ς και τις αξ�ες της αρχαιοελληνικ�ς �μεσης Δημοκρατ�ας και �τι το πολ�τευμα της Αθηνα�κ�ς Δημοκρατ�ας �ταν σαν αυτ� τα πολιτε�ματα.   

Οι δ�ο αλλαγ�ς του Κοινοβουλευτισμο� για Ψηφιακ� �μεση Δημοκρατ�α. 

�να πολ�τευμα Ψηφιακ�ς �μεσης Δημοκρατ�ας, �πως αυτ� που σκιαγραφε�ται στη Διακ�ρυξη  των φ�λων της ΨΑΔ της 8^ης Νοεμβρ�ου 2009,  προ�ποθ�τει την πραγματοπο�ηση των ακολο�θων δ�ο αλλαγ�ν στο σημεριν� πολ�τευμα του Κοινοβουλευτισμο�:

Πρ�τη αλλαγ�. Αλλαγ� στο πως και απ� ποιους  ασκε�ται η εξουσ�α. Στον Κοινοβουλευτισμ�, η λ�ψη των αποφ�σεων γ�νεται – θεωρητικ� τουλ�χιστον - απ� τους εκπροσ�πους των πολιτ�ν. Η συμμετοχ� των πολιτ�ν στη λ�ψη μεγ�λων και κρ�σιμων  αποφ�σεων προβλ�πεται μεν απ� το Σ�νταγμα, αλλ� η πραγματοπο�ηση τους συνιστ� δικα�ωμα των αντιπροσ�πων των πολιτ�ν - πρακτικ� του εκ�στοτε Πρωθυπουργο� – και �χι κατοχυρωμ�νο συνταγματικ� δικα�ωμα  και των πολιτ�ν.  Στην Ψηφιακ� �μεση Δημοκρατ�α, η συμμετοχ� των πολιτ�ν στη λ�ψη των μεγ�λων[1] αποφ�σεων, διασφαλ�ζεται απ� το Σ�νταγμα και δεν επαφ�εται στη  βο�ληση των αντιπροσ�πων. Στο πολ�τευμα δηλαδ� της ΨΑΔ, Δημοψηφ�σματα πραγματοποιο�νται ε�τε μετ� απ� απ�φαση  της Βουλ�, ε�τε μετ� πρ�ταση κ�ποιου αριθμο� πολιτ�ν (πχ του 20% των πολιτ�ν δηλαδ� περ�που 1,000.000 Ελλ�νων). Αυτ�ς οι προτ�σεις της Βουλ�ς και των πολιτ�ν, καθ�ς και �λες οι προτ�σεις αλλαγ�ς του Συντ�γματος συνιστο�ν τις «μεγ�λες αποφ�σεις» και λαμβ�νονται π�ντα με Δημοψηφ�σματα.

Δε�τερη αλλαγ�.  Αλλαγ� των σημεριν�ν διαδικασι�ν : της αμφιενεργ�ς ενημ�ρωσης και διαβο�λευσης, της υποβολ�ς προτ�σεων των πολιτ�ν και της λ�ψεως αποφ�σεων με δημοψηφ�σματα, σε διαδικασ�ες που θα πραγματοποιο�νται με τη βο�θεια της ν�ας ψηφιακ�ς τεχνολογ�ας· σε ψηφιακ�ς διαδικασ�ες. 

Με αυτ�ν την αλλαγ� β�σιμα αναμ�νεται η κατ�ργηση, � �στω ο δραστικ�ς περιορισμ�ς,  της ενημ�ρωσης του μπαλκονιο�, των συγκεντρ�σεων και των συγκετρωσιαρχ�ν,  των εκλογικ�ν τμημ�των με τους κομματικο�ς εκπροσ�πους και πολλ�ν �λλων διαδικασι�ν, που �γιναν οχ�ματα μετασχηματισμο� του πολιτε�ματος της αντιπροσωπευτικ�ς δημοκρατ�ας σε �να ολιγαρχικ� πολ�τευμα. Β�σιμα αναμ�νεται �τι πολ� σ�ντομα θα επικρατ�σει: ψηφιακ�  ενημ�ρωση, ψηφιακ� διαβο�λευση,  ψηφιακ� υπογραφ� προτ�σεων, ψηφιακ�  δημοψηφ�σματα, που θα διασφαλ�ζουν μεγαλ�τερη θωρ�κιση απ� φαιν�μενα χειραγ�γησης και �σκησης β�ας, και θα �χουν πολ� μεγαλ�τερη ευελιξ�α και πολ� μικρ�τερο κ�στος απ� τις σημεριν�ς.       

Η πρ�τη αλλαγ� στοχε�ει  στην ουσιαστικ� διε�ρυνση του Κοινοβουλευτισμο� προς την κατε�θυνση της πραγματικ�ς συμμετοχ�ς των πολιτ�ν στην �σκηση της εξουσ�ας, εν�  η δε�τερη στη διασφ�λιση της αναγκα�ας οικονομικ�ς και λειτουργικ�ς εφικτ�τητας πραγματοπο�ησης αυτ�ς της διε�ρυνσης.

Μια τ�τοια διε�ρυνση της δημοκρατ�ας,  �ταν π�ντα �ραμα των ουμανιστ�ν. �μως μ�νο σ�μερα το �ραμα αυτ� απ�κτησε λειτουργικ� και οικονομικ� δυνατ�τητα, χ�ρη στην ψηφιακ� τεχνολογ�α,. Αυτ� τη δυνατ�τητα και αυτ� το �ραμα εκφρ�ζει το �νομα: Ψηφιακ� �μεση Δημοκρατ�α. 

Οι απαιτο�μενες συνταγματικ�ς  αλλαγ�ς

Για την εγκαθ�δρυση και η λειτουργ�α της Ψηφιακ�ς �μεσης Δημοκρατ�ας  που περιγρ�φεται συνοπτικ� στα προηγο�μενα,  χρει�ζεται να γ�νουν μ�νο δ�ο αλλαγ�ς στο ισχ�ον Σ�νταγμα των Ελλ�νων,  οι οπο�ες θα διασφαλ�ζουν :

(1)   Συνταγματικ� κατοχ�ρωση  της λ�ψεως των μεγ�λων αποφ�σεων,  �πως αυτ�ς ορ�στηκαν στα προηγο�μενα, με  ψηφιακ� δημοψηφ�σματα[2]

(2)   Συνταγματικ�/νομοθετικ� καθι�ρωση και οργ�νωση,  ψηφιακ�ν δημοψηφισμ�των και  ψηφιακ�ς υπογραφ�ς προτ�σεων πολιτ�ν.

Ε�ναι αυτον�ητο �τι η νομοτεχνικ� διατ�πωση των ανωτ�ρω δ�ο αλλαγ�ν ε�ναι �ργο ειδημ�νων. Ολοκληρωμ�νες νομοτεχνικ�  προτ�σεις αλλαγ�ν του Συντ�γματος θα υποβ�λλονται, απ� τη Βουλ� - και σε περ�πτωση διαφων�ας απ� τα κ�μματα της Βουλ�ς - καθ�ς και απ� δ�ο τουλ�χιστον αν�τατα πνευματικ�/δικαστικ� �ργανα, �πως για παρ�δειγμα την Ακαδημ�α και απ� τον �ρειο Π�γο.

Μια απ� αυτ�ς τις προτ�σεις θα εγκρ�νεται με δημοψ�φισμα – ενδεχομ�νως δ�ο γ�ρων – απ� τους  πολ�τες.

Η Συντακτικ� Εθνοσυν�λευση.

Το τελευτα�ο καιρ� ακο�γονται πολλ�ς φων�ς για «Συντακτικ� Εθνοσυν�λευση », που δεν θα αλλ�ξει απλ� κ�ποιες διατ�ξεις του ισχ�οντος Συντ�γματος (Αναθεωρητικ� Βουλ�/Εθνοσυν�λευση), αλλ� θα καθορ�σει απ� την αρχ� �να ν�ο Σ�νταγμα, �να ν�ο πολ�τευμα. Κατ� την �ποψη μας, μια τ�τοια αλλαγ� θα �χει μεγ�λες μεταβατικ�ς δυσχ�ρειες καθ�ς και τον κ�νδυνο αποπροσανατολισμο� απ� τη θεμελι�δη αλλαγ� που χρει�ζεται το σημεριν� πολ�τευμα. Αυτ� η θεμελι�δης αλλαγ� συνοψ�ζεται στον προνατολισμ� των θεσμ�ν στις αρχ�ς της �μεσης δημοκρατ�ας και, προφαν�ς,  στην  προσαρμογ� τους στα δεδομ�να του 21^ου αι�να.

Αν πραγματοποιηθο�ν αυτ�ς οι  δ�ο αλλαγ�ς, οι πολ�τες θα ξαναγ�νουν (θεσμικ� �μεσα αλλ� ουσιαστικ� σταδιακ�) εξουσι�ζοντες, εξουσιαζ�μενοι και υπε�θυνοι. Αυτο� οι ν�οι πολ�τες,  θα αποφασ�σουν με σ�νεση, ευθ�νη και μεγ�λη αποδοχ�  και �λλες σημαντικ�ς αλλαγ�ς σαν και αυτ�ς που σ�μερα προτε�νονται.  

Παρατηρ�σεις και σχ�λια

1. Ο βαθ�τερος στ�χος της συμμετοχ�ς ε�ναι, πρ�πει να ε�ναι, η με�ωση της κοινωνικ�ς εντροπ�ας, η με�ωση δηλαδ� της συγκ�ντρωσης ισχ�ος με επιστροφ� της στους πραγματικο�ς ιδιοκτ�τες της. Στο αγγλοσαξωνικ� μοντ�λο της �μμεσης συμμετοχ�ς, η χαμηλ� εντροπ�α του συστ�ματος καθορ�ζεται απ� τα υποκειμενικ� χαρακτηριστικ� των εκλεγμ�νων αντιπροσ�πων. Αντ�θετα στο αρχαιοελληνικ� μοντ�λο καθορ�ζεται απ� τα αντικειμενικ� χαρακτηριστικ� του πολιτικο� συστ�ματος. Η βασικ� αυτ� διαφορ� οδηγε�  πολλο�ς πολ�τες, μεταξ� των οπο�ων και τους φ�λους της ΨΑΔ, να θεωρο�ν �τι οριστικ� και αποτελεσματικ� υπ�ρβαση της κρ�σης, μπορε� να διασφαλισθε� μ�νο με τη θεσμοθ�τηση του αρχαιοελληνικο� μοντ�λου διε�ρυνσης. Η θεσμοθ�τηση �μως αυτο� του μοντ�λου αναμ�νεται  να �χει πολ� μεγαλ�τερες μεταβατικ�ς δυσχ�ρειες και αντιδρ�σεις απ� τη θεσμοθ�τηση του μοντ�λου της �μμεση συμμετοχ�ς. Οι λ�γοι ευν�ητοι.

2. Οι ιδ�ες περ� συμμετοχ�ς γενικ� και περ� της �μεσης συμμετοχ�ς ειδικ�, πριν απ� ε�κοσι χρ�νια θεωρο�ντο, και πρακτικ� �ταν,  ανεφ�ρμοστες γιατ� ε�χαν μεγ�λο �μεσο και �μμεσο οικονομικ� κ�στος και γιατ� υπ�ρχε σοβαρ�ς κ�νδυνος δημαγωγ�ας των πολιτ�ν απ� τα ολιγαρχικο� χαρακτ�ρα ΜΜΕ. Σ�μερα το μεν κ�στος �χει μειωθε� φανταστικ�, εν� ο κ�νδυνος δημαγωγ�ας �χει υποβαθμισθε� απ� την πληθ�ρα των Μ�σων Αμφιενεργ�ς Ενημ�ρωσης (ΜΑΕ) που η ψηφιακ� τεχνολογ�α του Ιντερν�τ  �κανε προσιτ�  σε  εκατοντ�δες χιλι�δες �λληνες.

3. Σ�μφωνα με τις γν�μες ειδημ�νων που  �χουν δημοσιευθε� στην ιστοσελ�δα των φ�λων της ΨΑΔ , του καθηγητο� της Πληροφορικ�ς στο ΕΜΠ κ. Παναγι�τη Τσαν�κα (http://www.dd-democracy.gr/article.asp?Id=37 ) και του ομ�τιμου καθηγητο� της Φυσικ�ς του πανεπιστημ�ου Ιωανν�νων  και Ακαδημα�κο� κ. Ν�κου Αλεξανδρ�πουλου,  ( http://www.dd-democracy.gr/article.asp?Id=38  ),  η ψηφιακ� τεχνολογ�α ε�ναι �δη �ριμη και μπορε� να υπηρετ�σει απ� σ�μερα αμεσο-δημοκρατικο�ς θεσμο�ς, αν φυσικ� θεσμοθετηθο�ν.

4. Η χρ�ση της τεχνολογ�ας στον τομ�α της �σκησης της εξουσ�ας – ηλεκτρονικ� διακυβ�ρνηση – �δη ουσιαστικ� υπ�ρχει και σ�ντομα θα καλ�ψει και τους τομε�ς που οι πολ�τες �χουν κ�ποια, τυπικ� σημαντικ� αλλ� ουσιαστικ� ασ�μαντη, εξουσ�α. Το πρ�βλημα συνεπ�ς ε�ναι αν οι θεσμο� που θα υπηρετο�νται απ� την τεχνολογ�α θα ε�ναι δημοκρατικο� στην ουσ�α  � δημοκρατικο� στα λ�για.

Η επιλογ� �μως των θεσμ�ν ο�τε ευθ�νη της τεχνολογ�ας ε�ναι, ο�τε δικα�ωμα των ολ�γων που ασκο�ν προσωριν� την εξουσ�α· ε�ναι ευθ�νη, υποχρ�ωση και δικα�ωμα των πολιτ�ν.  � λ ω ν  τ ω ν  π ο λ ι τ � ν.