��������� ������������

��� ��������� �������

Το παρ�δοξο των ψηφοφορι�ν.

Στο παρελθ�ν αλλ� και στο παρ�ν, επιστ�μονες και στοχαστ�ς  προσπ�θησαν να εκτιμ�σουν την ποι�τητα, που συστηματικ� �χουν οι συλλογικ�ς αποφ�σεις με δημοψηφ�σματα, γιατ� υπ�ρχαν απ�ψεις και ενδε�ξεις �τι οι αποφ�σεις αυτ�ς ε�ναι απ� τη φ�ση τους απρ�βλεπτες και ασ�μβατες με τη λογικ�.

Στα μ�σα του προηγο�μενου αι�να �γιναν στις ΗΠΑ �ρευνες για να διαπιστωθε� η τυχ�ν �παρξη διαφορ�ς  ποι�τητας μεταξ� των ατομικ�ν και των συλλογικ�ν αποφ�σεων, που ως γνωστ� λαμβ�νονται με �να μον�χα τρ�πο· με δημοψηφ�σματα  και εφαρμογ� της αρχ�ς της πλειοψηφ�ας.

Τα αποτελ�σματα αυτ�ν των ερευν�ν  �μειναν γνωστ� σαν το παρ�δοξο της ψηφοφορι�ν   (paradox of voting)[i] .

Το παρ�δοξο �ταν η διαπ�στωση, �τι υπ�ρχουν συστηματικ�ς και σημαντικ�ς διαφορ�ς μεταξ� της ποι�τητας των ατομικ�ν και της ποι�τητας των συλλογικ�ν αποφ�σεων μ�σω δημοψηφισμ�των. Οι διαφορ�ς αυτ�ς συνοψ�ζονται  ως ακολο�θως:

1. Οι ατομικ�ς αποφ�σεις ε�ναι κατανοητ�ς, λογικ�ς και συν�θως προσεγγ�ζουν την καλλ�τερη δυνατ� επιλογ�.
2. Οι συλλογικ�ς αποφ�σεις με δημοψηφ�σματα ε�ναι κ�ποιες φορ�ς απρ�βλεπτες, μη κατανο�σιμες και μη συμβατ�ς με τη λογικ�.
3. Η ποι�τητα των αποφ�σεων με δημοψηφ�σματα επηρε�ζεται σημαντικ� απ� τα φαιν�μενα δημαγωγ�ας, τον τρ�πο διατ�πωσης του ερωτ�ματος προς τους πολ�τες  και απ� το πλ�θος επιλογ�ν/απαντ�σεων  που �χουν οι ψηφοφ�ροι. Η ευμεν�στερη περ�πτωση για σωστ�ς συλλογικ�ς αποφ�σεις ε�ναι αυτ� που το ερ�τημα ε�ναι του  τ�που: Α � Β, Ναι � �χι.

Το αποτ�λεσμα αυτ�ς της �ρευνας  προφαν�ς ε�ναι αντ�θετο με την κοιν� λογικ�, αλλ� και τη λογικ� της Στατιστικ�ς και Κβαντικ�ς Μηχανικ�ς, �που οι αποφ�σεις/συμπερ�σματα του συν�λου �χουν τη μ�γιστη δυνατ� αξιοπιστ�α σε σ�γκριση με αυτ�ς εν�ς κ�ποιου υποσυν�λου -  και πολ� περισσ�τερο εν�ς στοιχε�ου (εν�ς ατ�μου) -  του συν�λου.

Π�ρα τα ανωτ�ρω, η αξιοπιστ�α των  αποτελεσμ�των της �ρευνας �χι μ�νο δεν αμφισβητ�θηκε, αλλ� ενισχ�θηκε απ� την εμπειρ�α· οι �νθρωποι διαπ�στωναν �τι οι προαναφερθε�σες διαφορ�ς �ταν �ντως υπαρκτ�ς.

Ο εντοπισμ�ς και η καταν�ηση συνεπ�ς των αιτ�ων και της διαδικασ�ας δημιουργ�ας αυτο� του παρ�δοξου και παρ�λογου φαινομ�νου �χει μεγ�λη και κρ�σιμη σημασ�α γιατ� σχετ�ζεται:

• Με την καθολικ� ισχ� θεμελιωδ�ν λογικ�ν και φυσικ�ν αρχ�ν
• Με την αμφισβ�τηση της δυνατ�τητας των απλ�ν πολιτ�ν να λαμβ�νουν συλλογικ�ς αποφ�σεις με την δ�ναμη της λογικ�ς και
• Με την  υιοθ�τηση της �ποψης  – και κυρ�ως της πρακτικ�ς – �τι οι απλο� πολ�τες  λαμβ�νουν συλλογικ�ς αποφ�σεις με τη δ�ναμη των ενστ�κτων, των συναισθημ�των και των κιν�τρων και �χι της λογικ�ς· �τι λαμβ�νουν δηλαδ� αποφ�σεις με τον �διο τρ�πο που λαμβ�νουν τα �λογα �ντα, τα �ντα που στερο�νται λογικ�ς.

 Ε�ναι �σως ενδιαφ�ρον να υπενθυμ�σουμε �τι �λα τα ζ�α λαμβ�νουν και πραγματοποιο�ν αποφ�σεις με τη δ�ναμη των ενστ�κτων  και των κιν�τρων και �τι  μοναδικ� εξα�ρεση αποτελε� ο �νθρωπος που �χει την προνομιακ� δυνατ�τητα να λαμβ�νει αποφ�σεις με τη δ�ναμη της λογικ�ς·  με τη δ�ναμη και της λογικ�ς για να ακριβολογο�με.

Απ� τα προηγο�μενα στοιχε�α και απ�ψεις οδηγο�μαστε  στο  συμπ�ρασμα �τι το παρ�δοξο φαιν�μενο συνιστ� εκτροπ� απ� την κανονικ�, την  υγι� συμπεριφορ� των ανθρ�πων· �τι ε�ναι μ�α «ασθ�νεια» που καταργε�, η �στω υποβαθμ�ζει, την λογικ�  ισχ� των ανθρ�πων επιλεκτικ� στον τομ�α της λ�ψεως πολιτικ�ν αποφ�σεων με δημοψηφ�σματα. Η διαπ�στωση �τι η λογικ� ισχ�ς των ανθρ�πων ε�ναι μεγ�λη �ταν λαμβ�νονται ατομικ�ς αποφ�σεις και μει�νεται  � ακυρ�νεται �ταν λαμβ�νονται συλλογικ�ς, παραπ�μπει στην ασθ�νεια διχασμο� της προσωπικ�τητας, στην σχιζοφρ�νεια. Αυτ� η ασθ�νεια που προσβ�λει τους ανθρ�πους με το στ�τους του μ�λους της κοινων�ας, της ταιρι�ζει το �νομα:  Κοινωνικ� Σχιζοφρ�νεια.

Τα α�τια και οι υπε�θυνοι της κοινωνικ�ς σχιζοφρ�νειας.

Οι υπε�θυνοι αυτ�ς της κοινωνικ�ς ασθ�νειας  ε�κολα εντοπ�ζονται  αν εφαρμ�σουμε το δ�γμα των εισαγγελ�ων. Κατ� το δ�γμα αυτ� οι υπε�θυνοι κ�θε εγκληματικ�ς πρ�ξεως ε�ναι οι �νθρωποι οι οπο�οι  ωφελο�νται απ� την πραγματοπο�ηση της.

Στην προκειμ�νη περ�πτωση η υποβ�θμιση της λογικ�ς ισχ�ος των ανθρ�πων επιλεκτικ� στον τομ�α της λ�ψεως αποφ�σεων  με δημοψηφ�σματα, σαφ�ς προωθε� τα συμφ�ροντα των αρχ�ντων πολιτ�ν, γιατ� στερι�νει την �ποψη �τι υπ�ρχει νομοτελειακ� αν�γκη κ�ποιοι λ�γοι �νθρωποι  να λαμβ�νουν τις αποφ�σεις,  εν� η συντριπτικ� πλειοψηφ�α των πολιτ�ν να ε�ναι απλ� αυτο� που εκτελο�ν αυτ�ς τις αποφ�σεις.  Προωθε� και στερι�νει δηλαδ� την �δια παλι� συνταγ� που χρησιμοποιο�σαν οι  Βασιλι�δες Θεο�, οι  Ελ�ω Θεο� Βασιλι�δες, οι Φωτισμ�νοι Ηγ�τες – Πατ�ρες του Λαο�, για να εκτελο�ν οι �νθρωποι τις �ποιες αποφ�σεις τους.  

Η εμφ�νιση και εξ�πλωση της κοινωνικ�ς σχιζοφρ�νειας οφε�λεται στην κατ�ργηση του στ�τους του �ρχοντος και αρχομ�νου πολ�τη· του στ�τους  που δεν ε�ναι τ�ποτα περισσ�τερο παρ� �κφραση της �παρξης λογικ�ς ισχ�ος  σε �λους τους ανθρ�πους.

Σημαντικ� στοιχε�ο ε�ναι �τι αυτ� η κατ�ργηση �γινε στην πρ�ξη, εν� στη θεωρ�α και στα λ�για η ιδι�τητα του �ρχοντος και αρχ�μενου πολ�τη, αναγνωρ�ζεται ηχηρ� και χωρ�ς επιφυλ�ξεις. Η γνωστ� ρ�ση των πολιτικ�ν και των πνευματικ�ν ηγετ�ν «Αφ�ντης ε�ναι ο Λα�ς», στην πρ�ξη σημα�νει,   «Αφ�ντης ε�ναι Λα�ς, αρκε� να μη Διαφεντε�ει».

�να δε�τερο στοιχε�ο που ενισχ�ει αυτ� το συμπ�ρασμα ε�ναι �τι οι ασκο�ντες την εξουσ�α δεν προσπ�θησαν να θεραπευ�σουν αυτ� την «ασθ�νεια» αλλ� επιχε�ρησαν να την παρουσι�σουν ως χαρακτηριστικ� της φ�σεως του ανθρ�που και συνεπ�ς �τι η προσπ�θεια θεραπε�ας αποτελε� ουτοπ�α, αν �χι �βριν. Οι μεγ�λες αποφ�σεις πρ�πει  να τις λαμβ�νει ο �νας � �στω οι λ�γοι «φωτισμ�νοι», αλλ� να τις εκτελο�ν και να τις πληρ�νουν �λοι οι πολ�τες. Ο ορθολογισμ�ς και η ηθικ� αυτ�ς της … επιν�ησης ε�ναι προφαν�ς.

Τα αποτελ�σματα της ασθ�νειας

Η κατ�ργηση του �ρχοντος και αρχομ�νου, του κυβερν�ντος και κυβερνωμ�νου  πολ�τη ε�χε σαν μεσοπρ�θεσμο αποτ�λεσμα: (α)  την ατροφ�α και υποβ�θμιση  της λογικ�ς των πολιτ�ν,  λ�γω μη χρ�σεως της,  στον τομ�α �σκησης της πολιτικ�ς, εξουσ�ας και (β) τη με�ωση  της ευθ�νης των πολιτ�ν για τα κοιν� προβλ�ματα τους, δι�τι η ευθ�νη �χει μεταφερθε� απ� τους φυσικο�ς ιδιοκτ�τες  στους εκπροσ�πους τους.

Το πρ�το αποτ�λεσμα α�ξησε υπερβολικ� την ισχ� του κατεστημ�νου  της εξουσ�ας, το οπο�ο απ�κτησε το θεσμικ� δικα�ωμα να πα�ρνει απουσ�α των πολιτ�ν τις μεγ�λες, τις στρατηγικ�ς αποφ�σεις και να ισχυρ�ζεται �τι  ουσιαστικ� τις πα�ρνουν οι πολ�τες.

Το δε�τερο �μως αποτ�λεσμα �γινε το μπο�μερανγκ  του πολιτικο� κατεστημ�νου γιατ� οι αποφ�σεις μπορο�ν να λαμβ�νονται χωρ�ς τους πολ�τες, αλλ� ε�ναι αδ�νατο να εκτελο�νται χωρ�ς την �κθυμη συμμετοχ� των πολιτ�ν. [ii] 

Η μεγ�λη δυσχ�ρεια, αν �χι αδυναμ�α,  εκτ�λεσης της πληθ�ρας των αποφ�σεων που με ευχ�ρεια λαμβ�νουν σ�μερα οι ασκο�ντες την εξουσ�α, αποδεικν�ει �τι το μπο�μερανγκ δεν ε�ναι θεωρ�α αλλ� ορατ� πραγματικ�τητα.

Η θεραπε�α της ασθ�νειας.

�πως η θεραπε�α κ�θε ασθ�νειας, �τσι και η θεραπε�α της κοινωνικ�ς σχιζοφρ�νειας, επιτυγχ�νεται με την ακ�ρωση της αιτ�ας που την προκ�λεσε· επιτυγχ�νεται με την πραγματικ� και �χι βερμπαλιστικ� �παρξη πολιτ�ν, που �χουν την εξουσ�α και τις ευθ�νες του �ρχοντος και συγχρ�νως του αρχομ�νου.

 Η εξουσ�α και η ευθ�νη των πολιτ�ν δεν ε�ναι, �πως αρκετο� πιστε�ουν, δ�ο αυτ�νομες οντ�τητες, αλλ� μ�α ενια�α και αδια�ρετη. �ταν ακυρωθε� η  μ�α αυτομ�τως ακυρ�νεται και η �λλη. �ταν υπ�ρχει �λλειμμα της εξουσ�ας των πολιτ�ν αυτομ�τως δημιουργε�ται �λλειμμα της ευθ�νης τους. Αυτ� β�βαια δεν ισχ�ουν για τους αντιπροσ�πους των πολιτ�ν οι οπο�οι �χουν την ιδι�τητα μ�νο του �ρχοντος.  

Στο σημεριν� πολιτικ� σ�στημα, η εξουσ�α των πολιτ�ν �χει στην πρ�ξη ακυρωθε� απ� τους ασκο�ντες την εξουσ�α και �χει αντικατασταθε� απ� βερμπαλισμο�ς. Η φ�ση �μως δεν ξεγελι�ται με τα λ�για· η δημιουργ�α υπε�θυνων πολιτ�ν χωρ�ς εξουσ�α, με νομοτελειακ� βεβαι�τητα, ε�ναι αν�φικτη.  

Στο σημεριν� σ�στημα εξουσ�ας, οι �ρχοντες/εκπρ�σωποι των πολιτ�ν �χουν το θεσμικ� δικα�ωμα να λαμβ�νουν: (1)  τις στρατηγικ�ς, τις με�ζονες αποφ�σεις που αφορο�ν τους πολ�τες και (2) τις ελ�σσονες αποφ�σεις οι οπο�ες επ�γονται και περιορ�ζονται απ� τις στρατηγικ�ς. �μως στην αυθεντικ� Δημοκρατ�α, στη Δημοκρατ�α του αρχαιοελληνικο� πνε�ματος, οι με�ζονες αποφ�σεις λαμβ�νονται απ� τους πολ�τες και οι ελ�σσονες  λαμβ�νονται απ� τους �ρχοντες. Με τον τρ�πο αυτ�, οι  πολ�τες �ταν ο αφ�ντης και οι �ρχοντες οι υπηρ�τες των πολιτ�ν. Με τον τρ�πο αυτ�, υπ�ρχε π�στη και συνοχ� των πολιτ�ν στην προσπ�θεια πραγματοπο�ησης των μεγ�λων αποφ�σεων/στ�χων τους.

Το γεγον�ς �τι σ�μερα οι μεγ�λες  αποφ�σεις δεν λαμβ�νονται απ� τους πολ�τες, αλλ� απ� τους �ρχοντες που ισχυρ�ζονται �τι … εκτελο�ν εντολ� των πολιτ�ν , �χει σαν αποτ�λεσμα αυτ�ς να τ�θενται συνεχ�ς υπ� αμφισβ�τηση και οι αγ�νες και οι θυσ�ες των πολιτ�ν να γ�νονται χωρ�ς συνοχ� και αποτελεσματικ�τητα.

Η αντιμετ�πιση του παρ�δοξου φαινομ�νου στην Ελλ�δα.

 Στη νε�τερη Ελλ�δα οι πολιτικο� και οι λοιπο� αρμ�διοι δεν ασχολ�θηκαν με την καταν�ηση και θεραπε�α του παρ�δοξου φαινομ�νου, αλλ� με την … υπ�ρβαση του. Αυτ� η υπ�ρβαση πραγματοποι�θηκε με τους ακ�λουθους τρεις τρ�πους:

1. Σιωπηρ� ακ�ρωση στην πρ�ξη, �χι και στο συνταγματικ� ν�μο, των δημοψηφισμ�των, δεδομ�νου �τι αυτ� πραγματοποιο�νται με αποφ�σεις των αρχ�ντων  και �χι των πολιτ�ν � β�σει παγ�ων διατ�ξεων. �πως �ταν επ�μενο οι �ρχοντες/ εκπρ�σωποι δ�σκολα αποφ�σιζαν να θ�σουν την εξουσ�α τους κ�τω απ� την εξουσ�α των πολιτ�ν και �τσι τα τελευτα�α 70 χρ�νια �γιναν στην Ελλ�δα, ουσιαστικ�, δ�ο δημοψηφ�σματα. Αυτ� η πολ� μικρ� συχν�τητα δημοψηφισμ�των – �να δημοψ�φισμα κ�θε τρι�ντα περ�που χρ�νια – μ�χρι πρ�τινος,  �σως δικαιολογε�το απ� τις μεγ�λες δυσχ�ρειες ενημερ�σεως των πολιτ�ν και το πολ� υψηλ� κ�στος πραγματοπο�ησης τους. Σ�μερα �μως που η ψηφιακ� τεχνολογ�α χρησιμοποιε�ται σε τ�σους τομε�ς της δημ�σιας ζω�ς (Εφορ�α, Ασφ�λεια, Υγε�α, ….) αυτ�ς οι δυσχ�ρειες μπορο�ν να ξεπερασθο�ν με τη χρ�ση της ν�ας  τεχνολογ�ας και τα «ψηφιακ� δημοψηφ�σματα» να �χουν: πολ� μικρ�τερο �μεσο και �μμεσο κ�στος,  υψηλ� λειτουργικ� και οικονομικ� ευχ�ρεια ενημ�ρωσης των πολιτ�ν και μεγαλ�τερη ασφ�λεια και αξιοπιστ�α, σε σ�γκριση με τα συμβατικ� δημοψηφ�σματα.
2. Λ�ψη των μεγ�λων αποφ�σεων απ� τους φωτισμ�νους ηγ�τες του κ�μματος και πραγματοπο�ηση δημοψηφισμ�των για τη λ�ψη μερικ�ν απ� την πληθ�ρα  των ελασσ�νων αποφ�σεων, �στε να μη θ�γεται η εξουσ�α των αρχ�ντων. Ο τρ�πος αυτ�ς εκτ�ς του �τι οδηγε� σε δυσχ�ρεια �σκησης της εξουσ�ας, ανατρ�πει πλ�ρως τη φιλοσοφ�α της αυθεντικ�ς, της αρχαιοελληνικ�ς Δημοκρατ�ας, �που οι λ�γες με�ζονες αποφ�σεις  λαμβ�νονται απ� τους πολ�τες και η πληθ�ρα των ελασσ�νων απ� τους �ρχοντες.
3. Καθι�ρωση δημοψηφισμ�των στα οπο�α η �παρξη παραδ�ξων αποφ�σεων, ε�ναι …  αδ�νατη. Ο τρ�πος, που αποτελε� σημαντικ� εφε�ρεση των Ελλ�νων, �ταν απλ�ς. Σαν το αυγ� του Κολ�μβου. Αντ� δημοψηφισμ�των με ερ�τημα του τ�που  Α � Β, καθι�ρωσαν δημοψηφ�σματα με ερ�τημα του τ�που, Α � Α, οπ�τε �ντε να βρεθε� παρ�δοξο και παρ�λογο αποτ�λεσμα.

�λοι οι πολ�τες κ�τι γνωρ�ζουν για τους εμπνευστ�ς αυτ�ν των τρ�πων υπ�ρβασης  του παραδ�ξου φαινομ�νου των ψηφοφορι�ν στη Χ�ρα που υπ�ρξε το Λ�κνο της Δημοκρατ�ας.

Συμπ�ρασμα.

Η φ�ση των δημοψηφισμ�των δεν οδηγε� σε αποφ�σεις υποβαθμισμ�νης ποι�τητας και αξιοπιστ�ας, αλλ� αντιθ�τως οδηγε� σε αποφ�σεις που �χουν στοχαστικ� σοφ�α, μεγ�λη αξιοπιστ�α και την ευρ�τερη δυνατ� αποδοχ�. Οι αντ�θετες απ�ψεις και διαπιστ�σεις, ε�ναι �ργο του κατεστημ�νου της εξουσ�ας, που �χει το συμβατικ� δικα�ωμα να αποφασ�ζει: την πραγματοπο�ηση, τη διατ�πωση του ερωτ�ματος, τον τρ�πο και το �θος ενημ�ρωσης, τους καν�νες διεξαγωγ�ς και την συχν�τητα  των δημοψηφισμ�των.  Με �να δημοψ�φισμα κ�θε 30 χρ�νια, δεν ε�ναι δυνατ� να υπ�ρχει, λογικ�, εμπειρ�α και εξοικε�ωση των πολιτ�ν με το θεσμ� των δημοψηφισμ�των·  με το θεσμ� που αποτελε� την πεμπτουσ�α της Αυθεντικ�ς Δημοκρατ�ας.