��� ���� ���������������� ��� ������ ���

��� ������� ������������

Η εποχ� ε�ναι πολ� δ�σκολη, �χι επειδ� απλ�ς υπ�ρχει οικονομικ� κρ�ση, αλλ� επειδ� η κρ�ση ε�ναι πολλαπλ� και συνδ�εται με πολιτικ� κρ�ση καθ�ς και με με�ζονα οικολογικ� κρ�ση. Ταυτ�χρονα ε�ναι και εποχ� αποκ�λυψης τ�σο της εξουσ�ας παντ�ς ε�δους �σο και της ανεπ�ρκειας των λα�ν. Το κυρι�τερο πρ�βλημα των ανθρ�πων �ταν αν�καθεν η αδρ�νεια της συνε�δησης που τους �κανε να αγανακτο�ν μ�νον �ταν δεν μπορο�σαν να επιβι�σουν, χωρ�ς �μως να �χουν ταυτ�χρονα την ικαν�τητα ορθο� χειρισμο� της κατ�στασης. Ειδικ�  ο δυτικ�ς κ�σμος της εποχ�ς μας χαρακτηριζ�ταν απ� �ναν εφησυχασμ� βασισμ�νο στην υλικ� ευημερ�α (παρ� την �παρξη και φτωχ�ν).

 Ο κ�σμος τελικ� απειλε�ται απ� μ�α αυτοκαταστροφ� και ε�ναι πολυτ�λεια να κρ�νει κανε�ς εκ του ασφαλο�ς � να επικρ�νει τις «ατ�λειες» των κοινωνικ�ν εξελ�ξεων, που μπορο�ν σε τελευτα�α αν�λυση να αποδειχθο�ν μη-ατ�λειες.

Αρκετο� επικρ�νουν τους «αγανακτισμ�νους» πολ�τες που συγκεντρ�νονται στο Σ�νταγμα, κυρ�ως για το �τι δεν �χουν ιδεολογ�α, δεν �χουν συγκεκριμ�να αιτ�ματα και για το �τι διαπν�ονται ο καθ�νας απ� διαφορετικ� κ�νητρα και πρ�τυπα. Ακ�μη και ως πιθαν�ν απολ�τικους και εν δυν�μει φασ�ζοντες. Ας δο�με �μως αρχικ� τα τρ�α πρ�τα απ� αυτ� τα χαρακτηριστικ� και απ� �λλες πλευρ�ς, �στε να γ�νει πιο διαυγ�ς η κατ�σταση:

 Α.-Για την ασκο�μενη κριτικ�

1) Η απα�τηση για ιδεολογ�α ε�ναι επιπ�λαιη, γιατ� οι γνωστ�ς ιδεολογ�ες �χουν εξαντληθε� τ�σο απ� τα λ�θη των εκπροσ�πων τους �σο και απ� τις εγγενε�ς τους αδυναμ�ες. Τα �δια τα κ�μματα δεν �χουν καταφ�ρει για τους �διους λ�γους ο�τε να τις επαναφ�ρουν ανανεωμ�νες και βελτιωμ�νες ο�τε να τις προβ�λουν π�νω σε �να κλ�μα εμπιστοσ�νης, μια και αυτ� �χει τελε�ως χαθε�, γιατ� φ�νηκε καθαρ� πως η εμπιστοσ�νη δεν μπορε� να βασ�ζεται στα λ�για αλλ� στα κ�νητρα και τις πρ�ξεις. Ο ανθρωπολογικ�ς παρ�γοντας που αναδ�εται εμφαν�ς ως α�τιο της αποτυχ�ας δεν βρισκ�ταν μ�σα στα πλα�σια καμμι�ς ιδεολογ�ας και γι’ αυτ� ε�ναι δ�σκολα κατανοητ�ς, π�ραν του �τι ο�τως � �λλως δεν χειραγωγε�ται με οργανωτικ�τητα. Η οργανωτικ�τητα ως μ�τρο θεραπε�ας και �χι ως δευτερε�ον μ�τρο  το μ�νον που μπορε� να κ�νει ε�ναι να τον καταστ�σει ακ�μη πιο επιβλαβ� για την κοινων�α και παρ�γοντα δυσαρμον�ας.

 Επ�σης η σημεριν� εποχ� απαιτε� μια τ�τοια ν�α αντ�ληψη, χωρ�ς να απορρ�ψει πλ�ρως τα παλι� στοιχε�α, η οπο�α να ε�ναι ικαν� να αντιμετωπ�σει τα σ�γχρονα πολ�πλοκα προβλ�ματα ικανοποιητικ�. Αυτ� τα προβλ�ματα δεν ε�ναι μ�νον τα υλικ�, αλλ� το �διο το πρ�τυπο ζω�ς γιατ� ο σημεριν�ς �νθρωπος ε�ναι συνθετ�τερος απ� πριν, πρ�γμα που σημα�νει �τι αυτ� η ν�α αντ�ληψη πρ�πει να διαπερ�σει ανανεωτικ� και τον ψυχολογικ� τομ�α (που περιλαμβ�νει και το συνα�σθημα και τον νου). Οι εποχ�ς �χουν αλλ�ξει �χι σαν ημερολογιακ� διαδοχ� του χρ�νου, αλλ� σαν αλλαγ� των �διων των ανθρ�πων, γι’ αυτ� ε�ναι μια μεγ�λη ειρωνε�α να απαιτε� κανε�ς �τοιμη ν�α ιδεολογ�α, εν� οι �νθρωποι μ�λις τ�ρα ξυπνο�ν απ� το λ�θαργ� τους. Οι ιδεολογ�ες ως ιδανικ� και ως ιδ�ες σχηματ�ζονται �χι απ� τα κ�μματα, αλλ� απ� στοχαστ�ς που προηγο�νται, και μετ� �ρχονται τα κ�μματα � �λλοι που διαθ�τουν εκτελεστικ� εξουσ�α και τις διαμορφ�νουν προσαρμοστικ�, ορθ� � λανθασμ�να, �στε να ταιρι�ζουν στον δικ� τους χωρ�χρονο και στις βλ�ψεις τους.

Αυτ� λε�πει ακ�μη απ� την εποχ� μας και τα κ�μματα φοβο�νται �τι με το ν�ο, που επ�κειται εκ των πραγμ�των, δεν θα αποτελο�ν πια μια πρωτοπορ�α και �τσι θα χ�σουν το κ�ρος τους και τη φαντασ�ωση για τη μοναδικ�τητα που ο�τως � �λλως δεν ε�χαν. Δηλαδ� φοβο�νται την απ�λεια της εξουσ�ας.

Το να απαιτε� λοιπ�ν κανε�ς σ�μερα ιδεολογ�α απ� τους «αγανακτισμ�νους» πολ�τες σημα�νει απλ�ς �τι περιμ�νει πως αυτο� θα �παιρναν μια �τοιμη ιδεολογ�α απ� τα υπ�ρχοντα κ�μματα και οργαν�σεις και �τι φυσικ� αυτ� η ιδεολογ�α θα �ταν τ�σο παλι� �σο και τα �δια τα κ�μματα. Τη στιγμ� μ�λιστα που τα �δια τα κ�μματα ψ�χνουν ανεπιτυχ�ς να προσδιορ�σουν τη ν�α τους ταυτ�τητα -εννοε�ται για λ�γους ιδιοτελο�ς προσαρμογ�ς στην κοινων�α και εξουσ�ας- δεν μπορο�ν να απαιτο�ν αυτ� ε�τε οποιοσδ�ποτε �λλος μια �τοιμη ιδεολογ�α απ� απλο�ς πολ�τες που διαμαρτ�ρονται για το σ�νολο των προβλημ�των. �λο τελικ� το φ�σμα των οργανωτικ�ν δομ�ν που προσπαθο�ν να ασκ�σουν εξουσ�α στην κοινων�α περν�ει απ� κρ�ση.

 Τα κ�μματα αλλ� και οργαν�σεις εκτ�ς βουλ�ς π�ντοτε �παιζαν με τη λ�ξη «ιδεολογ�α» που τους πρ�σδιδε κ�ρος και αξιοπιστ�α, αλλ� σ�μερα στην πρακτικ� �χουν πλησι�σει τ�σο πολ� οι περισσ�τερες κομματικ�ς ιδεολογ�ες μεταξ� τους � �χουν τ�ση ασ�φεια στις επιδι�ξεις και στα επικαλο�μενα μ�σα και �χουν αποκαλυφθε� τ�σο ανεπαρκε�ς οι κομματικ�ς και οργανωτικ�ς δομ�ς, που ο �ρος δεν λ�ει πια κ�τι στο πλ�θος, που βλ�πει π�σο μ�ταιοι αποδε�χθηκαν οι θεσμο� και οι ιδεολογ�ες για την προστασ�α του κοινο� καλο� και του ατ�μου.

Επομ�νως η ανυπαρξ�α ιδεολογ�ας ε�ναι θετικ� στο παρ�ν και δε�χνει �λλειψη κομματισμο�, καταγραφ� στοιχει�δους εν�τητας και ομολογ�α ασ�φειας στην αντ�ληψη του δ�οντος αλλ� και του υπ�ρχοντος, πρ�γμα που ε�ναι λογικ� γιατ�  ο σημεριν�ς κ�σμος ε�ναι πολ� συνθετ�τερος απ� �,τι στο παρελθ�ν και η κρ�ση εμφαν�ς πια ανθρωπολογικ� και �ρα μη υποκε�μενη σε χειρισμο�ς μ�σω οργ�νωσης. Αυτ� την ομολογ�α της ασ�φειας τα κ�μματα και οι πολιτικο� σε καμμ�α περ�πτωση δεν καταδ�χθηκαν να την κ�νουν στην ιστορ�α τους, θεωρ�ντας και παρουσι�ζοντας εαυτο�ς ως ειδ�μονες και �γκυρους παρ� τις εμφανε�ς αποδε�ξεις περ� του αντιθ�του.

Μια τ�τοια κατ�σταση, μη οριοθετημ�νη εξαρχ�ς, ε�ναι ανοικτ� για το πραγματικ� ν�ο, πρ�γμα ενθαρρυντικ� για το μ�λλον, που ε�ναι και το μ�νο που θα κρ�νει τα πρ�γματα. Παρ� το �τι πιθανολογο�με πως η ανθρωπολογικ� κρ�ση παγκ�σμια ε�ναι τ�τοιας �κτασης και β�θους που ο �νθρωπος δεν θα καταφ�ρει να απαντ�σει με επιτυχ�α στις παρο�σες και μελλοντικ�ς προκλ�σεις, ωστ�σο πιστε�ουμε πως δεν μπορε� κανε�ς με ασφ�λεια να προδικ�σει το μ�λλον και πως το απροσδ�κητο ε�ναι ακ�ραιο μ�ρος της ζω�ς και μας τοποθετε� αναγκαστικ� σε μια θ�ση ταπειν�τητας.

 2) Η απα�τηση για κατ�λογο αιτημ�των ε�ναι μια �λλη επιφανειακ�τητα, συναφ�ς με την προηγο�μενη, που αξ�ζει να απαντηθε�. Αλ�θεια τι θα μπορο�σε να περι�χει σ�μερα �νας τ�τοιος κατ�λογος εκτ�ς απ� οικονομικ� αιτ�ματα; Αυτ� θα �ταν μια αποτυχ�α, τουλ�χιστον για μια χ�ρα που μαστ�ζεται απ� τ�τοια διαφθορ� και αδιαφορ�α για το κοιν� συμφ�ρον, εκ μ�ρους των κυβερνητικ�ν, κομματικ�ν και γραφειοκρατικ�ν παραγ�ντων, αλλ� και εκ μ�ρους των πολιτ�ν που στ�ριξαν τ�σο πολ� το σ�στημα του λεγ�μενου ρουσφετιο� που τους προσκ�λλησε σε κ�μματα και πρ�σωπα.

Το να αισθ�νεται κανε�ς με απ�γνωση απλ�ς το αδι�ξοδο ε�ναι σ�γουρα πιο παραγωγικ� για την αν�γκη αυτ�ς της εποχ�ς και η ομολογημ�νη αντ�ληψη της δυσκολ�ας, αν διατηρηθε� ορθ�, θα οδηγ�σει σε μια �λλη σ�νθεση και αντ�ληψη για τις �ννοιες του λαο�, της κοινων�ας, της δικαιοσ�νης, του εργατικο� κιν�ματος, της πρ�νοιας, της δημοκρατ�ας, της ελευθερ�ας και της ασφ�λειας. Αυτ�ς οι �ννοιες -καθ�ς και �λλες- �χουν βυθιστε� σε μια ομ�χλη, �χι μ�νον γιατ� εν�οτε οι πολιτικο� το επεδ�ωξαν σκ�πιμα, αλλ� συχν�τερα επειδ� οι �διοι οι πολιτικο� ε�τε δεν τις καταλ�βαιναν παρ� σαν λ�ξεις που οδηγο�σαν στην εξουσ�α -αλλ� δεν το ομολογο�σαν- ε�τε αφελ�ς και ιδιοτελ�ς ν�μιζαν �τι τις καταλ�βαιναν και δεν ε�χαν αντιληφθε� π�σο δ�σκολη και απροσ�γγιστη γι’ αυτο�ς �ταν μια τ�τοια καταν�ηση.

Επομ�νως προς το παρ�ν η �λλειψη συγκεκριμ�νων αιτημ�των δεν μπορε� να αποτελε� πρ�βλημα, αλλ� αντ�θετα αποτελε� γ�νιμο �δαφος για γνωριμ�α, ανταλλαγ� απ�ψεων, ενημ�ρωση για προβλ�ματα, συναισθηματικ� αλληλεγγ�η και νοητικ� αποσαφ�νιση της κατ�στασης και των οραμ�των για το μ�λλον. Πιθαν�ν αυτ� η �λλειψη να δε�χνει και το σοκ που �χουν υποστε� οι �νθρωποι απ� αυτ� την βαθι� και πολ�πλευρη κρ�ση, �που ο εχθρ�ς δεν ε�ναι απ�λυτα συγκεκριμενοποιημ�νος και συμβολοποιημ�νος, �πως �ταν στο παρελθ�ν, αλλ� δι�χυτος στην κοινων�α σε �λα τα στρ�ματ� της, παρ�τι ορισμ�να πρ�σωπα των ελ�τ και ορισμ�νες ομ�δες τους σε πολιτικ�, κομματικ�, οικονομικ� και οποιοδ�ποτε �λλο επ�πεδο μπορε� να προσωποποιο�ν περισσ�τερο τον εχθρ�.

�να τ�τοιο σοκ ε�ναι αναμεν�μενο για δ�ο λ�γους κυρ�ως:

(α) Επειδ� η διαφθορ� αποκαλ�φθηκε πολ� εκτεταμ�νη και �χι μ�νον σε �να υψηλ�τατο ολιγ�ριθμο επ�πεδο, αν και οι ευθ�νες ε�ναι �νισες, αν�λογες δηλαδ� με το ποσ� δ�ναμης που χειρ�ζεται κανε�ς και,

(β) Επειδ� δεν μπορε� πια ο �νθρωπος να αναμ�νει μ�νον απ� οργανωμ�νους θεσμο�ς να τον διασφαλ�σουν απ� το �δικο χωρ�ς  δικ� του συμμετοχ� και ενδιαφ�ρον, μια και αποδε�χθηκε πως οι θεσμο� δεν μπορο�ν να λειτουργ�σουν ορθ� χωρ�ς την υποστ�ριξη των ανθρ�πων, πρ�γμα που σημα�νει �τι ο �νθρωπος βρ�σκεται πια μπροστ� στις ευθ�νες του και γ�νεται �ριμος.

Αντ�στροφα η συμπεριφορ� των πολιτικ�ν -θα λ�γαμε παγκ�σμια- ε�ναι αντιθ�τως ακ�μη πιο αν�ριμη, επειδ� δεν δε�χνουν πραγματικ� αντ�ληψη και καταν�ηση της κρ�σης της εποχ�ς μας και την αντιμετωπ�ζουν ως αντικε�μενο χειραγ�γησης, δεν �χουν �ραμα, εξαντλο�νται στην προσπ�θεια για διαχε�ριση μ�νον της κατ�στασης (�πως �καναν εξ�λλου και πριν απ� την κρ�ση) και προστατε�ουν το ατομικ� και το κομματικ� συμφ�ρον.

Θα πρ�πει, λοιπ�ν, να πο�με �τι η προβολ� υλικ�ν αιτημ�των ε�ναι ε�κολη και ο καθ�νας μπορε� να το κ�νει, αλλ� η προβολ� αιτημ�των που να ξεφε�γουν του υλικο� μ�ρους αλλ� ωστ�σο να στηρ�ζουν �ναν δικαι�τερο κ�σμο ε�ναι εξ�χως δ�σκολη και απαιτε� �χι μ�νον σκ�ψη σε β�θος, αλλ� και τ�σο θ�ληση για το καλ� �λων των συνανθρ�πων (�χι απλ�ς συναισθηματικ�) �σο και διεργασ�ες αλλαγ�ς κατε�θυνσης που δεν μπορε� παρ� να ε�ναι μακρ�χρονες, γιατ� για τ�τοιες αλλαγ�ς δεν αρκε� μια πληροφορ�α � μια θεωρ�α, αλλ� και μια ψυχολογικ� διεργασ�α β�θους.

Η πολυπλοκ�τητα δεν απασχολε� τους ιδιοτελε�ς ανθρ�πους, γιατ� αυτο� ε�ναι προσηλωμ�νοι μονοδι�στατα και απλο�κ� στο ατομικ� � ομαδικ� συμφ�ρον και δεν μπορο�ν να αντιληφθο�ν τ�ποτε �λλο π�ραν αυτο�. Γι’ αυτο�ς τα αιτ�ματα ε�ναι απλ� και π�ντοτε ξεκ�θαρα, �πως ε�ναι και για τους εθνικιστ�ς το «εθνικ� συμφ�ρον» �σχετα απ� το δ�καιο � �δικο περιεχ�μεν� του. Η ατομικ� και ομαδικ� ιδιοτ�λεια δεν διαφ�ρουν. Ωστ�σο για εκε�νους που η ιδιοτ�λει� τους εκτε�νεται σε παγκ�σμιο επ�πεδο τα πρ�γματα απαιτο�ν μεγαλ�τερο ε�ρος αντ�ληψης και σχεδιασμο�, μ�νον που δεν μπορο�ν να κατανο�σουν τις ανθρ�πινες δυνατ�τητες επειδ� υποτιμο�ν τη ζω�.

 3) Η απα�τηση για ομοιογ�νεια σκοπο� και προτ�που των «αγανακτισμ�νων» πολιτ�ν. Μα αυτ� ουδ�ποτε υπ�ρξε, ο�τε στις παρο�σες εξαντλημ�νες ιδεολογ�ες ο�τε στα κ�μματα ο�τε στον �διο τον �νθρωπο, μ�σα του, που βρ�σκεται συχν� σε σ�γκρουση για το ποιο ε�ναι το σωστ� � για το αν πρ�πει να επιλ�ξει το σωστ� � το συμφ�ρον του! Το ζ�τημα ε�ναι να μην �χουμε �κριτα μαξιμαλιστικ�ς απαιτ�σεις, γιατ� αυτ� δε�χνει �τι στην πραγματικ�τητα δεν θ�λουμε να γ�νει κ�τι αν και το υποστηρ�ζουμε στα λ�για.  Αυτ� που πραγματικ� μετρ�ει ε�ναι η ομοι�τητα κατε�θυνσης, δηλαδ� αν αυτο� που συγκλ�νουν σκοπε�ουν στο κοιν� καλ�, γιατ� μ�νον σε αυτ� την περ�πτωση θα υπ�ρχει ομοιογ�νεια σκοπο� (αν και �χι κατ’ αν�γκην συγκεκριμ�νων τρ�πων). Αν �μως συμφωνο�ν σε κατε�θυνση ιδιοτελ�, τ�τε δεν θα υπ�ρχει ο�τως � �λλως ομοιογ�νεια, γιατ� τα συμφ�ροντα ε�ναι εκ φ�σεως π�ντοτε ανταγωνιστικ� �μεσα � σε μ�κος χρ�νου.

Ωστ�σο, �σχετα απ� την παρο�σα περ�σταση, το κοινωνικ� γ�γνεσθαι δεν ε�ναι μια διαδικασ�α στιγμια�α, πρ�γμα που σημα�νει �τι αυτ� που λε�πει σ�μερα ενδεχομ�νως θα υπ�ρχει στο μ�λλον, δημιουργο�μενο σταδιακ� μ�σα απ� διαδικασ�ες κρ�σης και οδ�νης και επακ�λουθης απ�ρριψης του μη αναγκα�ου.

 Επιπλ�ον θα πρ�πει να σημειωθε� �τι ε�ναι ανορθ�δοξο να απαιτε� κανε�ς απ� τους �λλους ορθ�τητα συνε�δησης για την οπο�α ο �διος δεν �χει προσπαθ�σει, τ�σο για τον εαυτ� του �σο και ως προσφορ� του προς την κοινων�α. Εδ� θα πρ�πει να πο�με �τι η διαπ�στωση �τι η κοινων�α π�σχει απ� υπερβολικ� ιδιοτ�λεια δεν δικαιολογε� την ιδιοτ�λεια κανεν�ς ατ�μου, παρ� μ�νον επιτρ�πει �,τι αποτελε� απλ�ς �μυνα και μ�λιστα στεν� ερμηνευ�μενη.  Οι σημαντικ�ς κοινωνικ�ς θ�σεις, η προβολ� και ο πλουτισμ�ς ξεφε�γουν πολ� απ� τα πλα�σια της �ννοιας της ατομικ�ς �μυνας απ�ναντι στη συσσωρευμ�νη κοινωνικ� ιδιοτ�λεια. Αλλ� εκτ�ς το�του οι σημαντικ�ς θ�σεις πρ�πει να εξυπηρετο�ν �χι μ�νον το �τομο, αλλ� και την κοινων�α θεμελιωδ�ς. Σε αντ�θεση προς αυτ� βλ�πουμε τα κ�μματα, κατηγορο�μενα για κακοδιαχε�ριση, να στρ�φονται αμ�σως εν�ντια στα �λλα κ�μματα για αντιπερισπασμ�, σαν να συζητο�ν για μ�α χ�ρα που τους αν�κει ως ιδιοκτησ�α  και �χι για μ�α χ�ρα που �φειλαν να υπηρετο�ν.  Ο καθ�νας λοιπ�ν οφε�λει να αντιμετωπ�ζει πρωτ�στως τον εαυτ� του και μετ� τους �λλους. Ε�ναι �να δ�σκολο εγχε�ρημα και σ�γουρα, αν �ταν ε�κολο, τ�τε �λοι θα ε�μασταν τ�λειοι (αλλ� δεν ε�μαστε) και η κοινων�α θα �ταν υγι�ς (αλλ� δεν ε�ναι).

 4) Η απα�τηση για πολιτικοπο�ηση, ηπι�τητα και ευπρ�πεια αναλ�εται παρεμπιπτ�ντως στα θετικ� της κ�νησης των «αγανακτισμ�νων».

Β.-Για τα θετικ� της κ�νησης των «αγανακτισμ�νων»

1) Η διαμαρτυρ�α ε�ναι ειρηνικ�, πρ�γμα που δε�χνει μια μη επιθετικ� απαιτητικ�τητα –παρ’ �λο που δεν ξ�ρουμε την μελλοντικ� εξ�λιξ� της.
Η ειρηνικ�τητα δε�χνει μια προς το παρ�ν περ�σκεψη, τουλ�χιστον για αυτο�ς που σ�μερα αν�κουν σε αυτ� το διαμαρτυρ�μενο πλ�θος, αλλ� αυτ� δεν ε�ναι δυνατ�ν να ισχ�σει για το σ�νολο των διαμαρτυρ�μενων στο μ�λλον. Εξ�λλου ακ�μη και σ�μερα υπ�ρχουν εκε�νοι που ε�ναι επιθετικο�. Η απ�γνωση και ο φ�βος, αλλ� και ο φθ�νος, ο ανταγωνισμ�ς, η �λλειψη κατ�λληλης παιδε�ας και η αυταπαξ�ωση που μετατρ�πεται σε επιθετικ�τητα δεν ε�ναι ποτ� καλο� σ�μβουλοι. Μερικο� εκφρ�ζουν �ναν επιφανειακ� παρ�μοιο αποτροπιασμ� για τις ασχημον�ες και βαρβαρ�τητες του πλ�θους, αλλ� καθ�λου αποτροπιασμ� για την ηγετικ� βαρβαρ�τητα που οδ�γησε την ανθρωπ�τητα σε αυτ� την πολ�πλευρη κρ�ση και δεν �κανε τ�ποτε για να τη θεραπε�σει. Αυτ�ς οι κριτικ�ς υπαγορε�ονται απ� μη υγι� κ�νητρα και ε�ναι λανθασμ�νες, επειδ� δεν βλ�πουν το σ�νολο της εικ�νας ο�τε ενδιαφ�ρονται γι’ αυτ�. Θα πρ�πει επ�σης να πο�με πως οι ελ�τ �λων των ειδ�ν, τομ�ων και επιπ�δων προσπ�θησαν να κρατ�σουν το πλ�θος μακρι� απ� την αυτογνωσ�α -την οπο�α εξ�λλου ο�τε οι �διες σε γενικ�ς γραμμ�ς διαθ�τουν- αλλ� τ�ρα ε�ναι πιθαν�ν να δοκιμ�σουν σε β�ρος τους αυτ� την �λλειψη που με τ�σο επιπ�λαιο ζ�λο εξ�θρεψαν.

 2) Η διαμαρτυρ�α ε�ναι ακομμ�τιστη, πρ�γμα που μπορε� να απαξι�νει τα υπαρκτ� κ�μματα και τους υπαρκτο�ς πολιτικο�ς, �μως δεν απαξι�νει την πολιτικ� ως αξ�α και την ορθ� διακυβ�ρνηση, -εκτ�ς αν εκφραστε� κ�τι τ�τοιο, πρ�γμα που δεν αποκλε�εται. Το ακομμ�τιστο δεν ε�ναι οπωσδ�ποτε απολ�τικο, μπορε� να εκφρ�ζει μια τ�ση για σ�νθεση των υπαρχ�ντων θετικ�ν των διαφ�ρων πολιτικ�ν σχηματισμ�ν και τ�ση για κοινωνικ�τητα π�ρα απ� τα τε�χη των ιδεολογι�ν � μια απογο�τευση για τη διαφθορ�, τη φιλοδοξ�α, την ανικαν�τητα και την ατιμωρησ�α του πολιτικο� κ�σμου. Αυτ� ε�ναι οπωσδ�ποτε θετικ�.

Π�ραν αυτο�, �νας κ�σμος χαμ�νος μ�σα στην μονοδι�στατη επιδ�ωξη της υλικ�ς ευημερ�ας, και καθοδηγο�μενος προς αυτ�, �ταν βρ�σκεται ξαφνικ� σε μεγ�λη αν�γκη, δεν ε�ναι δυνατ�ν να πολιτικοποιηθε� �μεσα. Αλλ� και η πολιτικοπο�ηση τι σημα�νει; Δεν μπορο�με να αναμ�νουμε να �χει τις �διες μορφ�ς με αυτ�ς του παρελθ�ντος. Μ�πως και ο πολιτικ�ς κ�σμος (γενικ� μιλ�ντας) ε�ναι πολιτικοποιημ�νος, τη στιγμ� που δεν ενδιαφ�ρθηκε πραγματικ� για τη θεμελι�δη δι�κριση των εξουσι�ν, τον σκοπ� της διακυβ�ρνησης και τ�σα �λλα; Το πρ�βλημα ε�ναι �τι δεν υπ�ρξε αληθιν� πολιτικ�, αλλ� κομματικ�  και ατομικ� συμφ�ροντα και φιλοδοξ�α. Πολιτικ� με την αρνητικ� �ννοια υπ�ρξε, αλλ� �ταν κρ�νουμε τους κυβερνωμ�νους με ορισμ�να κριτ�ρια, πρ�πει να κρ�νουμε με αντ�στοιχα κριτ�ρια και τους κυβερν�ντες. Αυτ� που κ�νει απολ�τικους τους πολλο�ς, κ�νει απολ�τικους και τους λ�γους. Φυσικ� π�ντοτε υπ�ρξαν οι εξαιρ�σεις και στην «εξουσ�α» και στους υπ�λοιπους, αλλ� εννοο�με �τι η υπερισχ�ουσα δυναμικ� �ταν αρνητικ�.

Εδ� θα πρ�πει να κ�νουμε μ�α παρ�νθεση και να πο�με �τι και οι κυβερν�μενοι δεν πρ�πει ποτ� να ξεχν�νε �τι και οι εξουσι�ζοντες ε�ναι �νθρωποι με ψυχισμ� �μοιο με τον δικ� τους, αλλ� απλ�ς με περισσ�τερη δ�ναμη. Ε�ναι θεμελι�δες λ�θος να θεωρο�νται ως κ�τι ξ�νο προς την κοινων�α και ακ�μη χειρ�τερο να μην αναγνωρ�ζεται �τι μπ�ρεσαν να εξουσι�σουν, γιατ� βασικ� �λοι οι �νθρωποι το επ�τρεψαν με την εμμον� τους στις ψυχολογικ�ς στρεβλ�σεις τους, �πως  π.χ. στον ανταγωνισμ� που σκοπε�ει π�ντοτε στην υπερ�σχυση –αλλ� φυσικ� δεν μπορο�ν να υπερισχ�σουν �λοι. Μ�νον που το «αν�νυμο» πλ�θος (σε αντ�θεση με την «εξουσ�α») βρ�σκεται στην ευχ�ριστη θ�ση να του δ�νεται η ευκαιρ�α για αυτογνωσ�α μ�σα απ� τον περιορισμ� και την οδ�νη.

Αντ�θετα, λοιπ�ν, το μ�σος θα αποτελο�σε πραγματικ� απαξ�ωση της πολιτικ�ς και τελικ� θα εν�σχυε ταυτ�χρονα τη στρεβλ� της μορφ� (αυτ�ν που υποτ�θεται �τι πολεμ�ει) και τη δ�ναμη των πολιτικ�ν και των �λλων παραγ�ντων ισχ�ος, γιατ� θα τους �δινε τη δικαιολογ�α για να αντιδρ�σουν β�αια και απαξιωτικ�. Ας μην ξεχν�με εξ�λλου �τι ο κομματισμ�ς (ως μ�σος, γιατ� τ�τοιο �ταν) β�θισε τη χ�ρα μας σε σκοτ�δια και μ�ση που συν�θως δεν �ταν δικαιολογημ�να και  σε απ�θηση της αυτογνωσ�ας τ�σο των ατ�μων �σο και των κομμ�των και των συγκρου�μενων ομ�δων.

 3) Η απε�θυνση προς την κοινων�α φα�νεται προς το παρ�ν ισχυρ�τερη απ� την απε�θυνση προς την πολιτε�α, πρ�γμα που προοιων�ζει ζυμ�σεις, αν�πτυξη κοινωνικ�ν σχ�σεων και συν�ψεων διαφορετικ�ν απ� αυτ�ς του παρελθ�ντος με πιθαν� αποτ�λεσμα τη διε�ρυνση των αντιλ�ψεων για τα σοβαρ� θ�ματα της εποχ�ς, �πως π.χ. για το εργατικ� κ�νημα, που δεν μπορε� παρ� να πα�ξει σοβαρ� ρ�λο στο μ�λλον, αν και �χι με τις γνωστ�ς μορφ�ς του, αλλ� με πολ� ευρ�τερες και μη αναμεν�μενες. Β�βαια δεν αποκλε�εται και μια ηθικ� -που θα ε�ναι και πρακτικ�- αποτυχ�α του. Αυτ� θα εξαρτηθε� απ� το ποιες ομ�δες θα �χουν εκε�νη την υπερισχ�ουσα δυναμικ� που θα ηγηθε�.

 4) Το ξ�πνημα απ� τον κοινωνικ� και ατομικ� λ�θαργο ε�ναι σε κ�θε περ�πτωση θετικ�, γιατ� θα προκαλ�σει κρ�ση και δεν θα επιτρ�ψει μ�α παγ�ωση της αρνητικ�τητας. Στη χειρ�τερη των περιπτ�σεων θα ε�ναι αντ�στοιχο με τις εναλλαγ�ς προσ�πων στην εξουσ�α, αν και η πολιτικ� τους τελικ� δεν διαφ�ρει.

5) Η �λλειψη αιτημ�των και �τοιμης ιδεολογ�ας, �πως προαναφ�ραμε εκτεν�ς, ε�ναι -υπ� προ�ποθ�σεις- δε�γμα υγε�ας και ειλικρ�νειας, καθ�ς και ευκαιρ�α για αν�πτυξη του ν�ου.

Γ.-Για το μ�λλον των κοινωνικ�ν εξελ�ξεων

�να τ�τοιο κ�νημα, καθ�ς και κ�θε παρεμφερ�ς κ�νημα στο μ�λλον, οι ελ�τ κ�θε επιπ�δου δεν θα το �φηναν να αναπτυχθε� και θα προσπαθο�σαν να το διαβρ�σουν � να το κτυπ�σουν �μεσα. Γι’ αυτ� αναπ�φευκτα και αυτ� το κ�νημα θα περ�σει απ� εξ�ρσεις και υφ�σεις, αλλαγ�ς ποιοτικ�ς και ποσοτικ�ς, μικρ�ς � μεγ�λες, μ�χρι μια �γνωστη κατ�ληξη στο μ�λλον. Αυτ� η κατ�ληξη θα μπορο�σε να ε�ναι στο εσωτερικ� του γ�γνεσθαι μια ηθικ� αποτυχ�α του �διου του κιν�ματος � μ�α ηθικ� ν�κη του. Εκτ�ς το�του �μως, στην ισορροπ�α των συγκρου�μενων δυν�μεων, θα μπορο�σε να χ�σει � να νικ�σει. Ωστ�σο αυτ� που πρ�πει να αναμ�νεται απ� την ανθρωπ�τητα και απ� κ�θε κ�νημ� της για βελτ�ωση ε�ναι τ�σο η ηθικ� ν�κη �σο και η ταυτ�χρονη ν�κη στη σ�γκρουση με αυτ� που ε�ναι εχθρικ� στον κ�σμο. Μ�νον αυτ� μπορε� να ε�ναι νοητ� ως πραγματικ� ν�κη, αλλ� μια οποιαδ�ποτε ν�κη στη σ�γκρουση συνοδευ�μενη απ� ηθικ� αποτυχ�α θα αποτελε� απλ�ς αλλαγ� φορ�ων εξουσ�ας και επομ�νως η κρ�ση θα συνεχιστε� ακ�μη περισσ�τερο και εντον�τερα. Απ� το �λλο μ�ρος η ηθικ� ν�κη με �ττα στη σ�γκρουση των δυν�μεων θα ε�ναι ελπιδοφ�ρα για το μ�λλον, αλλ� ωστ�σο θα δε�χνει την ανεπ�ρκεια του πλ�θους, του συν�λου, πρ�γμα που θα ε�ναι ανεπ�ρκεια της ανθρωπ�τητας και των επιμ�ρους κοινωνι�ν της.

 Το τι �μως αποτελε� ηθικ� επιτυχ�α ε�ναι �να μεγ�λο θ�μα και δεν �χει καμμ�α σχ�ση με τη συμβατικ� ηθικ�, αλλ� χρει�ζεται απ�φαση ειλικριν� για αλλαγ� β�θους και σ�μπραξη μιας μη αποξενωμ�νης διαν�ησης για μια αν�λυση και διαμ�ρφωση αντιλ�ψεων και εννοι�ν κατ�λληλων για �να καλ�τερο μ�λλον απ� κ�θε �ποψη.

Οι περισσ�τεροι �νθρωποι, κακ�βουλοι � καλοπροα�ρετοι, θα θεωρο�σαν ν�κη των «αγανακτισμ�νων» την μακροχρ�νια, εν ε�δει απεργ�ας πε�νας, παραμον� τους στην Πλατε�α Συντ�γματος, πρ�γμα που θα �ταν �σκοπο και αφελ�ς. Β�βαια η �ποια εξουσ�α θα θεωρο�σε την εξ�ντλησ� τους ν�κη και π�ντοτε η εξουσ�α �τσι υπολογ�ζει. �μως αυτ� ε�ναι αν�ητο, γιατ� οι κοινωνικ�ς εξελ�ξεις απαιτο�ν μακρ�χρονες ζυμ�σεις και δεν εξαντλο�νται σε μ�α κινητοπο�ηση. Αντ�θετα η καθυστ�ρηση συσσωρε�ει εντ�σεις και καθιστ� την κατ�σταση σε μ�κος χρ�νου πολ� ε�φλεκτη. Αλλ� η επιθυμ�α του κ�ρδους και της ισχ�ος κοιμ�ζει ακ�μη και την λογικ� του συμφ�ροντος, πρ�γμα που ε�ναι �σως σε β�ρος �λων.

 Αυτ� που, απ� μια �λλη �ποψη,  ε�ναι αναγκα�ο να αλλ�ξει στον �νθρωπο ε�ναι η αυτο�ποτ�μησ� του, η α�σθηση �τι �χει αν�γκη απ� αποκτ�ματα για να �χει αξ�α. Αυτ� ε�ναι μια καταθλιπτικ� αθλι�τητα που αυτογενν�ται συνεχ�ς με τα αν�ητα πρ�τυπα ζω�ς. Αλλ� αυτ� δεν πρ�κειται ποτ� να ξεπεραστε�, αν δεν σταματ�σει να βλ�πει και ο �διος τον υπ�λοιπο κ�σμο εκμεταλλευτικ� ως αντικε�μενο. �σο υπ�ρχει μ�σα του αυτ� η τ�ση, υποσυνε�δητα θα επηρε�ζει και την εικ�να που �χει για τον εαυτ� του, θα τον θεωρε� δυνητικ� αντικε�μενο. Δεν μιλ�με β�βαια για τις αν�ητες γοητε�ες με τα παιχν�δια της δ�θεν αυτοπεπο�θησης που ε�ναι για τους αφελε�ς, γιατ� αυτ�ς εντε�νουν ακ�μη περισσ�τερο την αντικειμενικοπο�ηση του ανθρ�που. Μιλ�με για μια νηφαλι�τητα και σχετικ� πληρ�τητα αντ�ληψης.

To πρ�βλημα λοιπ�ν δεν ε�ναι μ�νον οικονομικ�, αλλ� πρ�βλημα ασφ�λειας και ελευθερ�ας που θα αναιρο�νται ολο�να και περισσ�τερο απ� την �λλειψη χρ�ματος και τη μεγ�λη διαφορ� οικονομικ�ς δυνατ�τητας αν�μεσα στα δι�φορα πληθυσμιακ� στρ�ματα, επειδ� αυτ� η διαφορ� θα αποτελε� φορ�α εξουσ�ας με απρ�βλεπτες αρνητικ�ς συν�πειες στο μ�λλον.

 Ωστ�σο το κεντρικ� πρ�βλημα και π�λι δεν �γκειται στην οικονομ�α, αλλ� στην αντ�ληψη της ζω�ς, η οπο�α στηρ�ζει ορισμ�νο ε�δος οικονομ�ας –και αυτ� αφορ� τους π�ντες και �χι μ�νον τις ελ�τ. Δεν μιλ�με για μ�ζερη ζω�, αλλ� για μ�α απλ�τητα. Αυτ� η απλ�τητα �μως δεν θα πρ�πει να αποτελε� επιστροφ� στο παρελθ�ν με την απλο�κ�τητα, τη χονδροειδ� αντ�ληψη, την αδρ�νεια, τη νοητικ� �φεση � αδρ�νεια, την κοινωνικ� τυποπο�ηση και στεν�τητα, την υλικ� μιζ�ρια. Μιλ�με για μ�α απλ�τητα που θα π�ρει απ� το παρελθ�ν τα χρ�σιμα και ανθρωπιστικ� στοιχε�α του και θα περιλ�βει μ�σα της πρ�τα απ’ �λα �να ξεκαθ�ρισμα προτεραιοτ�των για τη δι�θεση του χρ�ματος � αυτο� που �σως αντικαταστ�σει το χρ�μα: Θα διοχετε�εται κυρ�ως στα υλικ� � στα πνευματικ� αγαθ�; Πιστε�ουμε �τι �,τι στηρ�ζει την συνειδησιακ� αν�πτυξη προς κ�θε κατε�θυνση ε�ναι αυτ� που θα στηρ�ξει και την ορθ� οικονομικ� πρακτικ� χωρ�ς υπερβολ�ς και στον κατ�λληλο χρ�νο κ�θε φορ�.

 Πολ� γενικ� μπορο�με να πο�με �τι η συνειδησιακ� αν�πτυξη δεν ε�ναι παρ�σταση για τη συνε�δηση και επομ�νως δεν θα πρ�πει να ταυτ�ζεται και να εξαντλε�ται στα καλλιτεχνικ� δρ�μενα (παρ� τη συνεισφορ� τους) � στην επιφανειακ� ενασχ�ληση με αυτ� που θεωρε�ται πνευματικ�, αλλ� να αποτελε� εσωτερικ� ζ�μωση της ζω�ς του καθεν�ς με επ�δραση στην κατε�θυνσ� της, για να μην παραμ�νουν �λα στα λ�για, αλλ� να γ�νονται �ργα. Το π�ς θα γ�νουν �λα αυτ� θα ε�ναι αντικε�μενο διερε�νησης της κ�θε κοινων�ας πολιτ�ν και ο τρ�πος αναπ�φευκτα θα διαφ�ρει αν�λογα με τις αν�γκες της κ�θε κοινων�ας και την ιδιοτυπ�α της. Τα κ�μματα θα πρ�πει να ε�ναι αρωγο� στις διαδικασ�ες αυτ�ς �ντας υπηρ�τες του κοινο� καλο� και �χι μ�α ελ�τ κλειστ� και αποφασ�ζουσα ερ�μην των πολιτ�ν για το υποτιθ�μενο καλ� τους.

 Το σ�γουρο τελικ� ε�ναι �τι στο μ�λλον η ανθρωπ�τητα θα αντιμετωπ�σει την ολο�να αυξαν�μενη �νταση μιας κρ�σης χωρ�ς προηγο�μενο και αυτ� που δεν ενδε�κνυται σε αυτ� την περ�οδο ε�ναι η παραγν�ριση μιας καλ�ς προσπ�θειας, η αμ�λεια μπροστ� στην απ�γνωση αυτ�ν που δεν �χουν τα προς το ζην, η ειρωνε�α, η απαξ�ωση, η �λλειψη καλοσ�νης και η ανευθυν�τητα. Και φυσικ� το �διο ισχ�ει τ�σο για τους �χοντες �σο και για τους μη �χοντες. Η �ρα της ευθ�νης της ανθρωπ�τητας ε�ναι αυτ� και τ�ποτε δεν μπορε� να αποτρ�ψει τον ερχομ� της.

Σημε�ωση Ιστοσελ�δας  Θεωρο�με ιδια�τερα σημαντικ� τη διαπ�στωση της αρθογρ�φου περ� «εξαντλημ�νης ιδεολογ�ας» και συμφωνο�με με αυτ�. Κατ� την �ποψη μας, μοναδικ� λ�ση σε αυτ� το μεγ�λο πρ�βλημα ε�ναι η αναγ�ννηση, της  κουλτο�ρας της π�λης και των αρχ�ν της Αθηνα�κ�ς Δημοκρατ�ας, που προφαν�ς θα προσαρμοσθο�ν στα κοινωνικ�, οικονομικ� και τεχνολογικ� δεδομ�να του 21^ου αι�να .Δ.Κ

Η Ιω�ννα Μουτσοπο�λου ε�ναι Δικηγ�ρος, μ�λος της Γραμματε�ας της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ. �χει κ�νει μεταπτυχιακ� σεμιν�ρια για διοικητικ� δ�καιο και εκπα�δευση στο Συμβο�λιο της Επικρατε�ας και την Π.Α.Τ.Ε.Σ. ΣΕΛΕΤΕ. Ε�ναι μ�λος του τμ�ματος νομικ�ς υποστ�ριξης του Εθνικο� Συμβουλ�ου για τους πρ�σφυγες , υπ� την αιγ�δα της �πατης Αρμοστε�ας του ΟΗΕ και μ�λος  της "Ελληνικ�ς Εταιρε�ας Δικα�ου του Περιβ�λλοντος"