������� ���� ����������� ��� ��� ������������ ��������

��� ������� �������

Απ�σπασμα απ� το βιβλ�ο του Βαγγ�λη Κ�λιοση,  «Η κρ�ση του κοινοβουλευτισμο� και το α�τημα της �μεσης Δημοκρατ�ας».  Εκδ�σεις Χρ�στος Ε. Δαρδαν�ς 2011

            Η αριστερ� ε�ναι χωρ�ς καμ�α αμφιβολ�α – �ποιος το αμφισβητε� ε�ναι ε�τε αμεταν�ητος εχθρ�ς της ε�τε σοβαρ� ανιστ�ρητος � και τα δ�ο μαζ� – η πολιτικ� δ�ναμη που στο δε�τερο μισ� του 19^ου και στο μεγαλ�τερο μ�ρος του 20^ο� αι�να σ�κωσε �λο το β�ρος των κοινωνικ�ν αγ�νων για ισ�τητα, ανεξαρτησ�α και δικαιοσ�νη. Διεθν�ς, υπ�ρξε ο κινητ�ριος μοχλ�ς κι ο κ�ριος εκφραστ�ς των περισσ�τερων, μεγ�λων και μικρ�ν, επαναστ�σεων που �λαβαν χ�ρα σε ολ�κληρο των κ�σμο, δ�νοντας �θηση στις εξελ�ξεις και κ�νοντας τις κοινων�ες καλ�τερες απ� �,τι �ταν πριν. Στη χ�ρα μας, ο κ�σμος της αριστερ�ς �ταν αυτ�ς που π�ρε στις πλ�τες του το επικ� �ργο της Αντ�στασης στη δι�ρκεια της γερμανικ�ς κατοχ�ς, �ταν οι υπ�λοιπες πολιτικ�ς δυν�μεις, πλην ελαχ�στων εξαιρ�σεων, φυγομ�χησαν προτιμ�ντας την ασφ�λεια και τη βολ� της Μ�σης Ανατολ�ς, �που βυσσοδομο�σαν ανηλε�ς για την επαν�κτηση της εξουσ�ας μετ� το π�ρας της κατοχικ�ς περι�δου. Στην Ευρ�πη του Μεσοπολ�μου, �που ο καπιταλισμ�ς μετ� το κραχ του 1929 �δειχνε να καταρρ�ει και το μ�λλον του διαγραφ�ταν απ� δυσο�ωνο �ως καταδικασμ�νο, ο κομουνισμ�ς �ταν αυτ�ς που, �πως πολ� ε�στοχα �χει επισημ�νει ο �γγλος μαρξιστ�ς ιστορικ�ς  Eric Hobsbawm, τον αν�γκασε - του �δειξε μ�λιστα και τον τρ�πο - να μεταρρυθμιστε�, για να γ�νει τελικ� στο μεταπολεμικ� σκηνικ� ο κυρ�αρχος του πολιτικο� παιχνιδιο�. Π�νω απ’ �λα, �μως, η αριστερ� υπ�ρξε ο φορ�ας κ�θε προσπ�θειας για βελτ�ωση των �ρων εργασ�ας και ζω�ς των απανταχο� εργαζομ�νων, β�ζοντας �ρια στις αρπακτικ�ς διαθ�σεις του κεφαλα�ου και πετυχα�νοντας με πολ� κ�πο σπουδα�ες ιστορικ� κατακτ�σεις, που στη συνε�δηση των σημεριν�ν ανθρ�πων αποτελο�ν αυτον�ητα δικαι�ματα.

Ωστ�σο, �λα αυτ� αποτελο�ν το �νδοξο παρελθ�ν της αριστερ�ς. Γιατ� παρ�λληλα εκτυλισσ�ταν και το δρ�μα της. Το δρ�μα των αλλεπ�λληλων λαθ�ν και των �στοχων επιλογ�ν, που προετο�μασαν το �δαφος για την κατ�ρρευση και την οριστικ� της �ττα. Η αριστερ� του 20^ο�  αι�να διακρ�νεται σε δ�ο βασικ� ρε�ματα: την παραδοσιακ� � κομμουνιστικ� και την ανανεωτικ� � ρεφορμιστικ�. Η μεν επιχε�ρησε να εφαρμ�σει τη μαρξιστικ� θεωρ�α, προσαρμοσμ�νη απ� τον Λ�νιν αρχικ� και τον Στ�λιν στη συν�χεια στις συνθ�κες της μετεπαναστατικ�ς Ρωσ�ας – μεταπολεμικ� και των ελεγχ�μενων απ� τη Σοβιετικ� �νωση κρατ�ν της ανατολικ�ς Ευρ�πης – κι απ�τυχε. Η δε εκφρ�στηκε κυρ�ως απ� τη σοσιαλδημοκρατ�α και επ�νδυσε στην κε�νσιαν� θεωρ�α της μικτ�ς οικονομ�ας και στην οικοδ�μηση του κρ�τους πρ�νοιας, για να υπερφαλαγγιστε� μετ� την κατ�ρρευση του υπαρκτο� σοσιαλισμο�, το 1989, απ� τη νεοφιλελε�θερη πολιτικ� κι οικονομικ� τ�ξη.

Η παραδοσιακ� � κομουνιστικ� αριστερ� πληρ�νει σ�μερα τις αμαρτ�ες του υπαρκτο� σοσιαλισμο�, ο οπο�ος υποσχ�θηκε �ναν επ�γειο παρ�δεισο και μετατρ�πηκε σε μια κ�λαση ολοκληρωτισμο�. Η κατ�ρρευσ� του οφε�λεται κυρ�ως στο γεγον�ς �τι, μετ� την επαν�σταση, ποτ� δεν π�ρασε στο επ�μενο απ� τα προβλεπ�μενα εκ της μαρξιστικ�ς – λενινιστικ�ς θεωρ�ας στ�δια. Ο�τε καν σε αυτ� της δικτατορ�ας του προλεταρι�του, καθ�ς αυτ� αντικαταστ�θηκε απ� την δικτατορ�α της κομματικ�ς γραφειοκρατ�ας, με αποτ�λεσμα να μην �ρθουν ποτ� �λα αυτ� τα στοιχε�α που θα μπορο�σαν να αποτελ�σουν την εγγ�ηση για την κοινωνικ� δικαιοσ�νη, δηλαδ� η σταδιακ� απ�λειψη του κρ�τους, η πραγματικ� δημοκρατ�α και εν τ�λει η αταξικ� κοινων�α. Αντ’ αυτο� προ�κυψε �να κρ�τος – τ�ρας που �λεσε στους μ�λους του χιλι�δες ψυχ�ς και κυρ�ως θρυμμ�τισε τα �νειρα και τις ελπ�δες εκατομμυρ�ων ανθρ�πων για �ναν καλ�τερο και πιο δ�καιο κ�σμο. �,τι �χει απομε�νει σ�μερα απ� αυτ� το εγχε�ρημα, που διαλ�θηκε υπ� το κρ�τος των αντιφ�σε�ν του, ε�ναι κ�ποια υπολε�μματα κομμουνιστικ�ν καθεστ�των και τα κομμουνιστικ� κ�μματα που επιβι�νουν σε δι�φορες χ�ρες του κ�σμου, μεταξ� των οπο�ων και η δικ� μας, σε πε�σμα των καιρ�ν και της ιστορ�ας. Οι κομμουνιστικ�ς εξουσ�ες που εξακολουθο�ν να υφ�στανται ε�τε �χουν ρ�ξει πολ� καπιταλιστικ� νερ� στο «κ�κκινο» κρασ� τους (Κ�να, Κο�βα) � �χουν πλ�ρως απομονωθε� (Β. Κορ�α), διαιων�ζοντας ως καρικατο�ρα τον (αν)υπαρκτ� σοσιαλισμ�. �σο για τα κομμουνιστικ� κ�μματα, αυτ� μοι�ζουν πραγματικ� με απολιθ�ματα, που απ� τη μια κερδ�ζουν τη συμπ�θεια για την επιμον� τους να υπ�ρχουν και να θυμ�ζουν �να ρωμαλ�ο παρελθ�ν, απ� την �λλη �μως η στ�ση τους κι η ρητορικ� τους προκαλο�ν θλ�ψη κι απ�θηση. Αυτοπροσδιοριζ�μενα ευφημιστικ� ως αντικαπιταλιστικ�, αντιιμπεριαλιστικ�, αντιπαγκοσμιοποιητικ� (no – global) δεν εκφρ�ζουν τ�ποτα περισσ�τερο απ� τον απ�λυτο αρνητισμ�. Κι �ταν αρνε�σαι τα π�ντα τ�σσεσαι μοιρα�α και χωρ�ς �σως να το καταλαβα�νεις υπ�ρ της διατ�ρησης του status quo κι ως εκ το�του καθ�στασαι εκ των πραγμ�των συντηρητικ�ς. Τα εναπομε�ναντα κομμουνιστικ� κ�μματα συνιστο�ν σ�μερα μια συντηρητικ� δ�ναμη. �να μ�νο δε�γμα του συντηρητισμο� τους και της στρεβλ�τητας της �παρξ�ς τους συνιστ� το γεγον�ς �τι, εν� η μαρξιστικ� θεωρ�α π�νω στην οπο�α βασ�ζονται υπ�ρξε πρ�τα και π�νω απ� �λα διεθνιστικ�, αυτ� σ�μερα οχυρ�νονται π�σω απ� �ναν αντιδραστικ� και φοβικ� εθνικισμ� � τοπικισμ�, υπ� το κρ�τος του πανικο� που τους προκαλε� η καλπ�ζουσα παγκοσμιοπο�ηση του καπιταλισμο� κι η αδυναμ�α τους να κατανο�σουν τις εξελ�ξεις, καθ�ς αναλ�ουν την πραγματικ�τητα του 21^ου αι�να με θεωρητικ� κι ιδεολογικ� εργαλε�α του 19^ου. Ο �διος ο Μαρξ δε θα το �κανε ποτ� αυτ�.

Η ανανεωτικ� � ρεφορμιστικ� αριστερ� απ� την �λλη παρουσι�ζει μεν ευελιξ�α στην πολιτικ� της συμπεριφορ�, ποικιλ�α στις προτ�σεις της και προοδευτικ�τητα στην ρητορε�α της, αλλ� της λε�πουν ο προσανατολισμ�ς, η πολιτικ� ταυτ�τητα κι η αποτελεσματικ�τητα. �πως χαρακτηριστικ� παρατηρε� ο Massimo L. Salvadori: «Κανε�ς δεν μπορε� να κλε�σει τα μ�τια μπρος στο γεγον�ς �τι επιβι�νει μια σοσιαλιστικ� Διεθν�ς, υπ�ρχει �να ευρωπα�κ� σοσιαλιστικ� Κ�μμα , δρουν στον κ�σμο πολυ�ριθμα σοσιαλιστικ� κ�μματα, αλλ� �τι πλ�ουν �λα σε μια αβ�βαιη θ�λασσα, στη δυσκολ�α να επεξεργαστο�ν στρατηγικ�ς, προγρ�μματα διακυβ�ρνησης που να δ�νουν μια ξεχωριστ� φυσιογνωμ�α, εν ολ�γοις να παρουσι�σουν μια ιδεολογικ� και πολιτικ� φυσιογνωμ�α ευδι�κριτη»[1]. Με �λλα λ�για, οι προτ�σεις της ρεφορμιστικ�ς αριστερ�ς ε�ναι κατ� καν�να ε�ηχες μεν αλλ� στην ουσ�α αμ�χανες, γενικ�ς, αφηρημ�νες και στην πλειον�τητ� τους ανεφ�ρμοστες: κινηματισμ�ς, ν�ο δημοκρατικ� συμβ�λαιο, αν�πτυξη με κοινωνικ� συνοχ� κι �νευ κ�στους – π�ς �ραγε μπορε� να γ�νει αυτ�; -, �νοιγμα στους λαο�ς του Ν�του, οικολογ�α – αυτ� πια �χει γ�νει το φ�ρμακο για �λες τις αρρ�στιες κι �να καλ� �λλοθι προοδευτισμο� -, πολιτικ� συμμετοχ�, κοινωνικ� προστασ�α, αλληλεγγ�η, συλλογικ� δρ�ση, πλουραλισμ�ς, πολυσυλλεκτικ�τητα. Π�σω �μως απ� αυτ� την ελκυστικ� φρασεολογ�α κρ�βεται μια αλ�θεια πολ� σκληρ� για το αριστερ� κ�νημα και κυρ�ως για τα εκατομμ�ρια των ανθρ�πων που επ�νδυσαν και εξακολουθο�ν να επενδ�ουν τις ελπ�δες τους σ’ αυτ�. Η σοσιαλδημοκρατ�α, η πρωτε�ουσα �κφραση της ανανεωτικ�ς αριστερ�ς, �χει σχεδ�ν ολοκληρωτικ� αφομοιωθε� απ� τον φιλελευθερισμ� – σε βαθμ� μ�λιστα που �χει κ�νει πολλο�ς πολιτικο�ς στοχαστ�ς να μιλο�ν, �χι �δικα, για «σοσιαλφιλελευθερισμ�» -, εφ�σον αποδ�χεται �νευ ουσιαστικ�ν �ρων τους δ�ο πυλ�νες του, την ελε�θερη αγορ� και τον κοινοβουλευτισμ�. Η αφομο�ωση αυτ� επιβεβαι�νεται στην πρ�ξη τ�σο απ� τις δι�φορες κυβερνητικ�ς συμπρ�ξεις των δ�ο πολιτικ�ν χ�ρων (Γερμαν�α) �σο κι απ� την αδυναμ�α των αντ�στοιχων κομμ�των να αναδε�ξουν τις μεταξ� τους διαφορ�ς στις προεκλογικ�ς τους εκστρατε�ες, προκαλ�ντας αμηχαν�α � και αποστροφ� ακ�μη στους εκλογε�ς τους.

Η αριστερ� στο σ�νολ� της, μετ� το 1989, μοι�ζει να �χει αποδεχθε� τη μο�ρα της κι �χει υιοθετ�σει μια αμυντικ� στ�ση �ναντι των πολιτικ�ν της αντιπ�λων. Αναλ�νεται σε θεματικ�ς διεκδικ�σεις χωρ�ς ιδια�τερα αποτελ�σματα � εκλιπαρε� για ψ�φους διαμαρτυρ�ας, απλ� για να βρ�σκεται στο πολιτικ� προσκ�νιο, χωρ�ς καν�να σχ�διο και καμ�α προοπτικ�, εν� ταυτ�χρονα υποφ�ρει απ� τη μ�νιμη ασθ�νει� της, αυτ� της πολυδι�σπασης και του φατριασμο�. Αυτ� η σταθερ� εκφυλιστικ� της πορε�α τα τελευτα�α ε�κοσι σχεδ�ν χρ�νια �χει, κατ� τη γν�μη μας, δ�ο κ�ριες αιτ�ες, μια υποκειμενικ� και μια αντικειμενικ�. Η πρ�τη επιδρ� σε ψυχολογικ� κυρ�ως επ�πεδο κι �χει να κ�νει με την ηττοπ�θεια και την αμηχαν�α που προκ�λεσε η κατ�ρρευση του κομμουνιστικο� συστ�ματος στη Σοβιετικ� �νωση και τους δορυφ�ρους της. Η δε�τερη, η αντικειμενικ�, σχετ�ζεται με το πολιτισμικ� �λμα που συντελ�στηκε, την �δια περ�οδο, απ� την βιομηχανικ� στη μεταβιομηχανικ� κοινων�α �, �πως διαφορετικ� ονομ�στηκε, με την «επαν�σταση του �υλου», η οπο�α καθ�τι γ�ννημα του καπιταλισμο� δεν αναλ�θηκε �γκαιρα και σωστ� απ� την αριστερ�, με αποτ�λεσμα αυτ� να με�νει ουραγ�ς των εξελ�ξεων. Εν� απ� καταβολ�ς της διακ�ρυττε �τι σκοπ�ς της �ταν να αλλ�ξει τον κ�σμο, ο κ�σμος �λλαξε χωρ�ς αυτ�. �τσι, σ’ αυτ� το ν�ο περιβ�λλον της γν�σης, της επικοινων�ας και της αχαλ�νωτης αγορ�ς, η αριστερ� �χει με�νει �ναυδη, χωρ�ς σοβαρ� εναλλακτικ� πρ�ταση για τη δι�ρθρωση της οικονομ�ας, την οργ�νωση της κοινων�ας και το ρ�λο της πολιτικ�ς. Αυτ� ακριβ�ς το κεν� οφε�λει η αριστερ� να γεμ�σει, για να ξαναποκτ�σει σ�ρκα κι οστ� το κ�νημ� της και να διεκδικ�σει �ναν ουσιαστικ� ρ�λο στο πολιτικ� στερ�ωμα, δ�νοντας εκ ν�ου ελπ�δες στα εκατομμ�ρια των ανθρ�πων που μισο�ν τον καπιταλισμ� και τα εξουσιαστικ� του μοντ�λα, αλλ� δε βλ�πουν ο�τε τρ�πο ο�τε στ�χο για να τον πολεμ�σουν.

Διανοητ�ς �πως ο Alain Touraine κι ο Anthony Giddens βλ�πουν τη λ�ση στα κιν�ματα β�σης, στις μη κυβερνητικ�ς οργαν�σεις, στην «κοινων�α των πολιτ�ν». �λα αυτ�, �μως, �πως αναλ�ουμε σε �λλη εν�τητα, δεν αποτελο�ν παρ� �να αξιοθρ�νητο συνονθ�λευμα �σο δε συντον�ζονται μπροστ� σε �ναν σαφ�, ξεκ�θαρο κι ελκυστικ� στ�χο. �νας τ�τοιος στ�χος ε�ναι, κατ� την πεπο�θησ� μας, η �μεση δημοκρατ�α. Το π�ρασμα της εξουσ�ας απ� τους επαγγελματ�ες της πολιτικ�ς και τους κατ�χοντες την οικονομικ� δ�ναμη χορηγο�ς τους στο πραγματικ� υποκε�μενο της δημοκρατ�ας, δηλαδ� τους πολ�τες, συνιστ� πολιτικ� στ�χο που η διεκδ�κησ� του μπορε� να δ�σει στην αριστερ� τη χαμ�νη της α�γλη κι αξιοπιστ�α. Εδ� και δεκαετ�ες, τεχνη�ντως, τα κ�μματα �λου του πολιτικο� φ�σματος καλλιεργο�ν εμφατικ� το δ�λημμα «καπιταλισμ�ς � σοσιαλισμ�ς», γιατ� αυτ� βοηθ� στη διαι�νιση του ισχ�οντος πολιτικο� συστ�ματος, στο οπο�ο αυτ� ε�τε εναλλ�σσονται στην εξουσ�α, ε�τε δικαιολογο�ν την �παρξ� τους και τις μικροεξουσ�ες τους μον�μως αντιπολιτευ�μενα. Το πραγματικ� δ�λημμα, λοιπ�ν, ε�ναι «αντιπροσωπευτικ� � �μεση δημοκρατ�α» κι η αριστερ�, �χι τ�σο των κομμ�των και των επαγγελματι�ν του συνδικαλισμο� αλλ� της κοινων�ας, πρ�πει να π�ρει θ�ση απ�ναντι σ’ αυτ�, αν θ�λει να �χει λ�γο �παρξης. Το πρ�το δ�λημμα ε�ναι οικονομικ�ς κυρ�ως υφ�ς, εν� το δε�τερο πολιτικ�ς. Επιτ�λους, ας επικρατ�σει η πολιτικ�. Αν αυτ� συμβε�, τ�τε αργ� � γρ�γορα η οικονομ�α θα τεθε� υπ� τον �λεγχ� της, αντιστρ�φοντας τη σημεριν� κατ�σταση. Και σε συνθ�κες �μεσης δημοκρατ�ας τον �λεγχο αυτ� θα τον ασκο�ν οι πολ�τες, πρ�γμα που απ� μ�νο του εγγυ�ται �τι η κατανομ� του πλο�του θα ε�ναι δημοκρατικ�τερη, ορθολογικ�τερη και δικαι�τερη. Αν ο 19^ος κι ο 20^�ς αι�νας χαρακτηρ�στηκαν απ� την ε�σοδο των μαζ�ν στην πολιτικ�, ο 21^ος �χει �λες τις προ�ποθ�σεις να αναδειχθε� σε αι�να της εισ�δου του πολ�τη στην πολιτικ�. Εδ� ακριβ�ς βρ�σκεται και το μεγ�λο συγκριτικ� πλεον�κτημα της �μεσης δημοκρατ�ας: συνδυ�ζει τις αξ�ες του ατομικ�τητας και της συλλογικ�τητας, εκε� που ο καπιταλισμ�ς αποθε�νει την πρ�τη κι ο σοσιαλισμ�ς κ�νει παν�κεια τη δε�τερη. Πιστε�ουμε ακρ�δαντα �τι η �μεση δημοκρατ�α μπορε� να γ�νει το ν�ο μεγ�λο πρ�ταγμα και ο στρατηγικ�ς στ�χος της αριστερ�ς, που θα τη βγ�λει απ� τα αδι�ξοδα στα οπο�α την οδ�γησε ο μαρξισμ�ς και κυρ�ως οι μεταλλ�ξεις του (λενινισμ�ς, σταλινισμ�ς, νεομαρξισμ�ς κλπ.).

Ο Βαγγ�λης Κ�λιοσης σπο�δασε Ιστορ�α  και εργ�ζεται ως φιλ�λογος στη δημ�σια δευτεροβ�θμια εκπα�δευση.  �χει εκδ�σει μια ποιητικ� συλλογ� ("Ακροβασ�ες", Εκδ�σεις �ψιλον, 1991), μια συλλογ� διηγημ�των ("�μηρος ετα�ρας", Εκδ�σεις Καστανι�τη, 1997), �να μυθιστ�ρημα ("Και τ�ρα τι θα γ�νουμε χωρ�ς τρομοκρ�τες, Εκδ�σεις Καστανι�τη, 2006). Επ�σης, �χει συγγρ�ψει σχολικ� βοηθ�ματα για τα μαθ�ματα της Φιλοσοφ�ας και της Ιστορ�ας. Ε�ναι μ�λος του Συνδ�σμου των Φ�λων της ΨΑΔ                                      

��������

��������