�� ����� ���������� ��� ��������
��� ��������� �������
( απ�σπασμα απ� το βιβλ�ο του Δ. Κυριαζ�, Η �μεση Δημοκρατ�α στη Τηλ�ρια )
Συζ�τηση 4ης Απριλ�ου
Θ�μα: Οι τρεις επικλ�σεις της εξουσ�ας
Συν�δελφος – Εισηγητ�ς
Τα �ργανα εξουσ�ας γνωρ�ζουν πολ� καλ� �τι δεν �χουν ισχ� αλλ� �τι απλ� διαχειρ�ζονται την ισχ� των πολιτ�ν.
Γνωρ�ζουν ακ�μη �τι δεν μπορο�ν ποτ� να οικειοποιηθο�ν την ξ�νη εξουσ�α και �τι αυτ� η νομοτελειακ� αδυναμ�α ε�ναι η αιτ�α της αστ�θειας των συστημ�των που διαφεντε�ουν και εκμεταλλε�ονται.
Τις παραπ�νω αλ�θειες �μως δεν πρ�πει να τις μ�θει και κυρ�ως δεν πρ�πει να τις πιστ�ψει ο λα�ς. Ο λα�ς πρ�πει να πιστ�ψει σε κ�τι που θα κοιμ�σει τη λογικ� του και θα ξυπν�σει συναισθ�ματα ελπ�δας, φ�βου και ενθουσιασμο�. Μ�νο με τ�τοια συναισθ�ματα και �χι με τη λογικ� μπορε� να επιτευχθε� μια «εν λευκ� εκχ�ρηση» της εξουσ�ας των ανθρ�πων σε τρ�τους.
�λα τα πολιτε�ματα στα οπο�α υπ�ρχει αλλοτρ�ωση των πολιτ�ν απ� την �σκηση της εξουσ�ας τους ε�ναι νομοτελειακ� ασταθ�. Χρει�σθηκε η επιν�ηση και η χρ�ση αποτελεσματικ�ν «υποστυλωμ�των» για να επιτευχθε� μια αποδεκτ� σταθερ�τητα.
Τα υποστυλ�ματα αυτ� επινο�θηκαν απ� πολ� νωρ�ς. �ταν οι αιτ�σεις βο�θειας, οι επικλ�σεις: Του Θεο�, της Πατρ�δας, της κοινων�ας και της εξουσ�ας των ανθρ�πων.
Με αυτ�ς τις επικλ�σεις τα �ργανα εξουσ�ας απ� διαχειριστ�ς ξ�νης ισχ�ος κατ�φεραν να γ�νουν στη συνε�δηση του λαο� μια ουσιαστικ� κλειστ� ομ�δα ανθρ�πων, μια κ�στα με ξεχωριστ�ς πνευματικ�ς και ηθικ�ς ικαν�τητες. Να γ�νουν μια κ�στα εξειδικευμ�νων στην �κφραση, στην υπηρ�τηση και στη διασφ�λιση: Του θελ�ματος του Θεο�, των αναγκ�ν της πατρ�δας και της Κοινων�ας και της εξουσ�ας των πολιτ�ν.
Η επ�κληση του Θεο�
Σ�μφωνα με αυτ� την επ�κληση τα �ργανα Εξουσ�ας ε�ναι δημιο�ργημα της βο�λησης του Θεο� και �χι δημιο�ργημα ανθρ�πινων επιδι�ξεων. Απ� τη βο�ληση αυτ� δημιουργ�θηκαν οι «ελ�ω Θεο� μον�ρχες».
Σε κ�ποιες περιπτ�σεις το �λεος του Θεο� κρ�θηκε �να ανεπαρκ�ς υποστ�λωμα. �τσι επινο�θηκε �να πιο ισχυρ�. Τα �ργανα Εξουσ�ας �γιναν τα �δια Θεο� �πως, για παρ�δειγμα, οι Φαρα� της Αιγ�πτου. Σε �λλες περιπτ�σεις συμβιβ�στηκαν στο αξ�ωμα του επ�σημου αντιπροσ�που του Θεο� επ� της Γης. Του Μεσσ�α.
Με την επ�κληση αυτ� οι αποφ�σεις των Οργ�νων εξουσ�ας �γιναν αλ�θητες αφο� κατ’ ουσ�α �ταν αποφ�σεις του Θεο�. Κ�θε προσπ�θεια αμφισβ�τησης και κριτικ�ς αυτ�ν, αποτελο�σε �γκλημα και βλασφημ�α κατ� του Θεο�.
�πως �ταν επ�μενο, αυτ� η αντ�ληψη �φερε τα �ργανα Εξουσ�ας υπερ�νω των ν�μων. Οι ν�μοι ε�χαν αξ�α και κ�ρος μ�νο �ταν συμφωνο�σαν με τις επιλογ�ς της εξουσ�ας. με τη βο�ληση του Θεο�.
Τα �ργανα λειτουργ�ας οφε�λουν να υπηρετο�ν τις εντολ�ς και επιθυμ�ες της εξουσ�ας και �χι των ν�μων.
Οι πολ�τες, τ�λος, μπορο�σαν να ελπ�ζουν μ�νο στην προστασ�α των οργ�νων εξουσ�ας και των οργ�νων λειτουργ�ας. Η προστασ�α των ν�μων �γινε αν�σχυρη αν �χι αν�παρκτη.
�να δε�τερο σημαντικ� αποτ�λεσμα αυτ�ς της επ�κλησης �ταν ο μετασχηματισμ�ς των θρησκευτικ�ν αξιωματο�χων σε �τυπα �ργανα Εξουσ�ας. �τυπα αλλ� ουσιαστικ�.
Η επ�κληση της Πατρ�δας και της Κοινων�ας
Σ�μφωνα με αυτ� την επ�κληση τα �ργανα εξουσ�ας �χουν ως πρ�το και κυρ�αρχο στ�χο τη θεραπε�α των σοβαρ�ν και επειγουσ�ν αναγκ�ν της πατρ�δας και της κοινων�ας. Η διαχε�ριση της εξουσ�ας των πολιτ�ν πρ�πει πρωτ�στως να αποσκοπε� σε αυτ� τη θεραπε�α. Τα �λλα �πονται.
Η �λη επ�κληση αναπτ�σσεται σε δ�ο φ�σεις.
Στην πρ�τη φ�ση πρ�πει να κατανο�σουν οι πολ�τες την �παρξη των μεγ�λων κινδ�νων της πατρ�δας και της κοινων�ας. Τ�τοιοι κ�νδυνοι π�ντοτε υπ�ρχουν. Εν αν�γκη επινοο�νται.
Στη δε�τερη φ�ση πρ�πει να γνωρ�ζουν οι πολ�τες τις ξεχωριστ�ς πνευματικ�ς, ηθικ�ς, σωματικ�ς και �λλες ικαν�τητες κ�ποιου � κ�ποιων που μπορο�ν γρ�γορα και αποτελεσματικ� να θεραπε�σουν αυτ�ς τις αν�γκες.
Με την ολοκλ�ρωση και της δε�τερης φ�σης �χουν δημιουργηθε� οι προ�ποθ�σεις αποτελεσματικ�ς στ�ριξης εν�ς ολιγαρχικο� πολιτε�ματος.
Η επ�κληση της πατρ�δας και της κοινων�ας γεμ�ζει τους πολ�τες με συναισθ�ματα ευγ�νειας, αυταπ�ρνησης και ενθουσιασμο� που κατ� καν�να δεν θα αξιοποιηθο�ν για τη στ�ριξη της πατρ�δας και της κοινων�ας αλλ� του συστ�ματος εξουσ�ας.
Με την επ�κληση αυτ� �λες οι αποφ�σεις της εξουσ�ας ε�ναι δικαιολογημ�νες αφο� σκοπε�ουν στη θεραπε�α των πρ�της προτεραι�τητας αναγκ�ν της πατρ�δας και της κοινων�ας. Τυχ�ν αμφισβ�τηση αυτ�ν αποτελε� περιφρ�νηση και εχθρ�τητα προς την πατρ�δα και την κοινων�α. Αποτελε� προδοσ�α και �γκλημα. Π�νω απ� �λα ο σκοπ�ς. Ο σκοπ�ς αγι�ζει τα μ�σα.
Η επ�κληση της εξουσ�ας του λαο�
Η επ�κληση αυτ� αποτελε� το τελει�τερο και αποτελεσματικ�τερο υποστ�λωμα που επιν�ησε η κ�στα των κατ’ επ�γγελμα διαχειριστ�ν της εξουσ�ας των ανθρ�πων. Αποτελε� ακ�μη το υποστ�λωμα με την υψηλ�τερη αισθητικ� και τη μεγαλ�τερη ασφ�λεια.
Ποιος ε�ναι αυτ�ς που θα αμφισβητ�σει την εξουσ�α του λ�ου; Ποιος ε�ναι αυτ�ς που θα επιλ�ξει να πολεμ�σει τον �διο του τον εαυτ�;
Σε �σα πολιτε�ματα η εξουσ�α των πολιτ�ν αποτελε� επ�κληση και �χι πραγματικ�τητα η ουσιαστικ� μορφ� τους ε�ναι ολιγαρχικ�. Αλλ� δεν ε�ναι μ�νο αυτ�. Το χειρ�τερο ε�ναι �τι στα πολιτε�ματα αυτ� εδραι�νεται η αντ�ληψη, �τι οι ασκο�ντες την εξουσ�α στην ουσ�α ε�ναι ανε�θυνοι. Υπε�θυνοι ε�ναι οι πολ�τες που κ�θε τ�σσερα χρ�νια επιλ�γουν υποτ�θεται προγρ�μματα, πολιτικ�ς και εκπροσ�πους. Τα �ργανα και το σ�στημα εξουσ�ας ε�ναι λογικ�, ηθικ� και θεσμικ� ανε�θυνα.
Η αναζ�τηση ευθυν�ν επιτρ�πεται να φθ�νει σε μια φλ�αρη και χωρ�ς ουσιαστικ� αποτ�λεσμα κριτικ�. �τσι για να υπ�ρχουν θ�ματα συζητ�σεων.
Η επ�κληση αυτ� αναπτ�σσεται σε δ�ο φ�σεις μεγ�λης σχετικ� δι�ρκειας. Μεγαλ�τερης της επ�κλησης της πατρ�δας και της κοινων�ας.
Η πρ�τη φ�ση περιλαμβ�νει τη δημιουργ�α της αντ�ληψης �τι η �σκηση της εξουσ�ας απ� τους �διους τους πολ�τες αποτελε� νομοτελειακ� αδυναμ�α. Κ�τι σαν το αεικ�νητο δε�τερου ε�δους που ε�ναι μεν σ�μφωνο με τον πρ�το ν�μο της θερμοδυναμικ�ς – το ν�μο της διατ�ρησης της εν�ργειας – αλλ� ε�ναι αντ�θετο με το δε�τερο ν�μο. Το ν�μο της εντροπ�ας.
Η δε�τερη φ�ση περιλαμβ�νει τη δημιουργ�α της αντ�ληψης �τι μ�νο κατ�λληλοι αντιπρ�σωποι των πολιτ�ν μπορο�ν να ασκ�σουν επιτυχ�ς την εξουσ�α. Αν η �σκηση της εξουσ�ας απ� ανθρ�πους με αυξημ�νες ηθικ�ς και πνευματικ�ς δυν�μεις �χει προβλ�ματα, τι προβλ�ματα πρ�πει να �χει η �σκηση της εξουσ�ας απ� απλο�ς πολ�τες; Απ� πολ�τες που δεν ενδιαφ�ρονται ο�τε θ�λουν να κοπι�σουν συμμετ�χοντας στην �σκηση της εξουσ�ας; Απ� πολ�τες που δεν θ�λουν να αναλ�βουν τις �διες ευθ�νες με τους εκπροσ�πους τους;
�ταν πρ�γματι �να μεγ�λο επιν�ημα το να μπορε� �νας απλ�ς πολ�της να ασκε� την εξουσ�α του χωρ�ς κ�πους, χωρ�ς ευθ�νες και με �ριστο τρ�πο, επιλ�γοντας απλ�ς μια φορ� στα τ�σσερα χρ�νια τους ικαν�τερους και ηθικ�τερους για αυτ� τη δουλει�.
Η αποτελεσματικ�τητα αυτ�ς της επ�κλησης αποδε�χθηκε, στην πρ�ξη πολ� μεγ�λη. Μεγαλ�τερη απ� εκε�νη των �λλων επικλ�σεων. Το γεγον�ς αυτ� πολλαπλασ�ασε τις εμφαν�σεις της και βελτ�ωσε τις λεπτομ�ρειες της δομ�ς και του τρ�που λειτουργ�ας της. Λ�νε πως η αριστοπο�ηση της επιτε�χθηκε τα τελευτα�α χρ�νια με την τεχνολογ�α των ΜΜΕ. �μως η πρ�βλεψη της αξ�ας και των δυνατοτ�των της �χει γ�νει εδ� και πολλ� χρ�νια.
Να τι �γραφε πριν πεντακ�σια περ�που χρ�νια ο Ιταλ�ς πολιτικ�ς και πολιτικ�ς μελετητ�ς Νικολ� Μακιαβ�λι (1449 – 1527).
«Ο Ηγεμ�νας πρ�πει να φροντ�ζει �στε κ�θε εν�ργεια του να φα�νεται �τι απορρ�ει απ� το λα� κατ� την επιταγ� και συγκατ�θεση του τελευτα�ου, με τ�τοιο ωστ�σο τρ�πο που να μη κυβερν� ο λα�ς αλλ� απλ� να παραμ�νει αναφορ� για κ�θε εξουσ�α».
Σχετικ� επ�σης με την τρ�τη επ�κληση ε�ναι μια δ�λωση του βουλευτ� και πρ�ην υπουργο� κυρ�ου Ρεντ Μπλο�μαν, που με ειλικρ�νεια και μεγ�λο θ�ρρος ξεκαθ�ρισε τον τρ�πο με τον οπο�ο επιλ�γονταν οι εκπρ�σωποι των πολιτ�ν στην Τηλ�ρια. Η δ�λωση �γινε το καλοκα�ρι του 2005 και �χει ως εξ�ς: «Η �δρα μου στη Βουλ� αν�κει ουσιαστικ� στον πρ�εδρο κ�ριο Μπλου Γκρ�νμαν και αν αυτ�ς θεωρε� �τι κ�νει κακ� ε�ναι στη δι�θεσ� του να την π�ρει π�σω»
Η δ�λωση αυτ� παρ’ �τι αντ�θετη προς τη δεσπ�ζουσα αντ�ληψη, πως οι �δρες στη Βουλ� αν�κουν στο λα�, ο�τε εν�χλησε ο�τε προβλημ�τισε κ�ποιον απ� τους ειδ�μονες, τους πολιτικο�ς � τους απλο�ς πολ�τες. Χωρ�ς ανησυχ�ες και ενδοιασμο�ς �λοι συν�χισαν να μιλ�νε για την εξουσ�α και κατ’ επ�κταση τις ευθ�νες των απλ�ν πολιτ�ν. Συν�χισαν να δηλ�νουν ηχηρ� για τις παρελθο�σες και μελλοντικ�ς αποφ�σεις του «αφ�ντη-λαο�».
Παρ� τη μεγ�λη αποτελεσματικ�τητα αυτ�ς της επ�κλησης, η φιλοσοφ�α της ε�ναι παρ�λογη και ασ�μβατη με φυσικο�ς και ηθικο�ς ν�μους. Δεν ξ�ρω ακριβ�ς γιατ� αλλ� το θ�μα μου θυμ�ζει την εξ�ς ε�θυμη ιστοριο�λα:
Δ�ο �νθρωποι ταξιδε�ουν με την αμαξοστοιχ�α Αθην�ν – Θεσσαλον�κης. Κ�θονται στο �διο βαγ�νι αλλ� ο πρ�τος κ�θεται βλ�ποντας στην κατε�θυνση προς Θεσσαλον�κη και ο δε�τερος βλ�ποντας στην κατε�θυνση προς Αθ�να.
Σε μια στιγμ� ο δε�τερος ταξιδι�της ρωτ�ει τον πρ�το:
– Για πο� ταξιδε�ετε εσε�ς κ�ριε;
– Για τη Θεσσαλον�κη, απαντ�ει αυτ�ς.
Ο δε�τερος ταξιδι�της προς στιγμ� αναστατ�νεται. Μ�νει σκεπτικ�ς και �στερα γεμ�τος χαρ� και ικανοπο�ηση λ�ει:
– Αγαπητ� μου. Εγ� αν�βηκα στο τρ�νο στη Λ�ρισα και ταξιδε�ω για Αθ�να. Κ�θομαι απ�ναντ� σας και βλ�πω στην κατε�θυνση Αθην�ν. Με τον τρ�πο αυτ� θα π�με, εσε�ς στη Θεσσαλον�κη και εγ� στην Αθ�να.
�νας συν�δελφος
Υπ�ρχει αντιστοιχ�α μεταξ� των μορφ�ν των πολιτευμ�των και των μορφ�ν των επικλ�σεων;
Συν�δελφος – Εισηγητ�ς
Υπ�ρχει αντιστοιχ�α αλλ� αυτ� δεν ισχ�ει με βεβαι�τητα αλλ� με υψηλ� πιθαν�τητα.
Κατ� καν�να η επ�κληση του Θεο� χρησιμοποιε�ται στις μοναρχ�ες, η επ�κληση της πατρ�δας και της κοινων�ας στις ολιγαρχ�ες και η επ�κληση της εξουσ�ας του λαο� στις σημεριν�ς �μμεσες δημοκρατ�ες. Σε αρκετ�ς τουλ�χιστον απ’ αυτ�ς.
�νας συν�δελφος
Οι εκλογ�ς των αντιπροσ�πων μας, τα προγρ�μματα των κομμ�των, τα συμβ�λαια με τον λα�, οι δεσμε�σεις των υποψηφ�ων �λα αυτ� που γ�νονται στις σημεριν�ς δημοκρατ�ες δεν ε�ναι τ�ποτα; Δεν ε�ναι μια μορφ� εξουσ�ας των πολιτ�ν;
Συν�δελφος – Εισηγητ�ς
�λα �σα ε�πατε μπορε� να αποτελο�ν πραγματικ� εξουσ�α των πολιτ�ν μπορε� �μως να αποτελο�ν και επ�κληση της εξουσ�ας τους.
Αξι�πιστη εκτ�μηση μπορε� να γ�νει μ�νο για μια συγκεκριμ�νη χ�ρα και για μια συγκεκριμ�νη χρονικ� περ�οδο.
Η δικ� μου γενικ� εκτ�μηση – η εκτ�μηση εν�ς απλο� πολ�τη – ε�ναι �τι στις περισσ�τερες σ�μερα �μμεσες δημοκρατ�ες αυτ� που αναφ�ρατε σαν εξουσ�α πολιτ�ν ε�ναι αερολογ�ες που δεν �χουν σχ�ση με τη λογικ� αλλ� με την αισθητικ� της επ�κλησης.
�νας συν�δελφος
Απ� την εισ�γησ� σας προκ�πτει �τι �λα τα πολιτε�ματα στηρ�ζονται σε κ�ποια επ�κληση. Υπ�ρχει κ�ποιο πολ�τευμα που δεν χρησιμοποιε� αυτ� το στ�ριγμα;
Συν�δελφος – Εισηγητ�ς
Ναι υπ�ρχει. Ε�ναι το πολ�τευμα �που η εξουσ�α δεν απορρ�ει απλ� απ� τους πολ�τες αλλ� ασκε�ται απ� τους πολ�τες. Σε �να τ�τοιο πολ�τευμα μια επ�κληση δεν �χει να προσφ�ρει κ�τι. Δεν �χει �ννοια �παρξης. �να τ�τοιο πολ�τευμα �ταν η Αθηνα�κ� Δημοκρατ�α �που την εξουσ�α ασκο�σε η γενικ� συν�λευση των πολιτ�ν. Η Εκκλησ�α του Δ�μου.
|