� �������� ��� ����� �� ���������
��� ������� ������������
Το ζ�τημα του ν�μου, �πως και κ�θε ζ�τημα ιδε�ν και αρχ�ν, ε�ναι εξαιρετικ� περ�πλοκο και η �ποια απλοπο�ησ� του στη διαδικασ�α επιβολ�ς του μπορε� να οδηγ�σει σε ολοκληρωτισμ�. Στα σ�γχρονα συντ�γματα ε�ναι γενικ� επιταγ� η ισ�τητα, δηλαδ� �τι ο ν�μος πρ�πει να αντιμετωπ�ζει με ισ�τητα �λους τους πολ�τες (φυσικ� υπ�ρχουν εξαιρ�σεις για λ�γους ανθρωπισμο� και �λλες σοβαρ�ς αν�γκες). Π�ραν �μως του �τι μπορε� να υπ�ρξουν ν�μοι που παραβι�ζουν αυτ� την επιταγ� του συντ�γματος, υπ�ρχει και η δυνατ�τητα να παραβι�ζεται η περ� ισ�τητας δι�ταξη του συντ�γματος �χι απ� τον �διο τον ν�μο αλλ� ε�τε απ� τον τρ�πο που εφαρμ�ζεται � δεν εφαρμ�ζεται απ� την εκτελεστικ� εξουσ�α ε�τε απ� δυσλειτουργ�ες στη δικαστικ� απονομ� της.
Μ�α τ�τοια περ�πτωση ε�ναι η επιλεκτικ� εφαρμογ� του ν�μου, δηλαδ� �ταν λ�γω διαπλοκ�ς � δωροδοκ�ας των κρατικ�ν οργ�νων ο ν�μος παρακ�μπτεται σε ορισμ�νες περιπτ�σεις, εν� σε �λλες εφαρμ�ζεται αυστηρ� (συν�θως παρακ�μπτεται στους ισχυρο�ς και εφαρμ�ζεται στους αδ�ναμους, �πως ε�χε διαπιστ�σει ο αρχα�ος σκ�θης σοφ�ς Αν�χαρσις). Αυτ� αποτελε� ευθε�α και de facto (στην πρ�ξη) καθι�ρωση της ανισ�τητας, γιατ� τα β�ρη - �ποια και να ε�ναι - διαν�μονται �νισα και δημιουργο�ν μεγ�λη διαφορ� κοινωνικ�ς ισχ�ος, η οπο�α κατ�πιν αυτοτροφοδοτε�ται, γιατ� η δ�ναμη �χει την τ�ση να αυξ�νει τον εαυτ� της. Επομ�νως, σε εποχ�ς κρ�σης η αυστηρ� τ�ρηση του ν�μου �χι σε �λους αλλ� επιλεκτικ� ε�ναι μ�τρο που επιφ�ρει ανισ�τητα.
Αλλ� και σε εποχ�ς μη κρ�σης προετοιμ�ζει την επ�μενη κρ�ση, γιατ� η αντιδημοκρατικ�τητα οδηγε� π�ντοτε σε ανισ�τητα. Η δε ανισ�τητα ε�ναι αντιδημοκρατικ� ακ�μη και σ�μφωνα με την αρχα�α σκ�ψη, �πως σ�μφωνα με τον Θαλ� (Πλουτ. Συμπ. 7 Σοφ.) «αρ�στη ε�ναι η δημοκρατ�α εκε�νη, �που οι πολ�τες δεν ε�ναι ο�τε π�ρα πολ� πλο�σιοι ο�τε π�ρα πολ� φτωχο�».
Μια παρ�μοια περ�πτωση ε�ναι εκε�νη �που η τ�ρηση του ν�μου μπορε� να επιφ�ρει σημαντικ� βλ�βη στην ακεραι�τητα των ατ�μων και της κοινων�ας, �ταν δηλαδ� η τ�ρηση του ν�μου δεν συμβαδ�ζει με την βασικ� αν�γκη της εποχ�ς � του ατ�μου. Αυτ� μπορε� να συμβε� σε απλ� και σχετικ� ασ�μαντα πρ�γματα αλλ� και σε πολ� σημαντικ�. Συν�θως σε μια ευνομο�μενη πολιτε�α αυτ� προβλ�πονται νομοθετικ�, αλλ� π�ντοτε η διο�κηση κ�νοντας καταχρηστικ� ερμηνε�α της διακριτικ�ς της ευχ�ρειας μπορε� να εφαρμ�σει �νισα τον ν�μο.
Λ�γεται �τι η δικαιοσ�νη πρ�πει να ε�ναι τυφλ�, για να ε�ναι αδ�καστη, αλλ� απ� το �λλο μ�ρος πρ�πει και να βλ�πει, �στε ο ν�μος και η εφαρμογ� του να διαπν�εται απ� ανθρωπισμ� και πολιτισμ�. �να παρ�δειγμα (εκτ�ς ιστορ�ας) ε�ναι ο Ιαβ�ρης και ο Γι�ννης Αγι�ννης στους Αθλ�ους του Β. Ουγκ�, �που ο πρ�τος καταδ�ωξε με μαν�α τον δε�τερο που ε�χε κλ�ψει λ�γη τροφ� λ�γω πε�νας. Αλλ� δεν ε�ναι π�ντοτε τ�σο απλο�κ� τα παραδε�γματα, μπορε� να ε�ναι πολ� πιο σ�νθετα και να αφορο�ν μεγ�λες συλλογικ�τητες.
Σε περ�πτωση κοινωνικ�ς οικονομικ�ς καταστροφ�ς �πως στην Ελλ�δα τα πρ�γματα αναδ�ονται πιο �ντονα και τα παραπ�νω πα�ρνουν μ�α περισσ�τερο �κδηλη και επικ�νδυνη μορφ�, γιατ� η εφαρμογ� του ν�μου μπορε� να �χει σαν αποτ�λεσμα την γενικ� και ευρε�α καταπ�τηση των ανθρωπ�νων δικαιωμ�των (των αληθιν�ν β�βαια, γιατ� υπ�ρχει και μ�α κατ�χρηση στην επ�κλησ� τους). Αλλ� καμ�α αληθιν� δικαιοσ�νη δεν δ�χεται μ�α τ�τοια προσβολ� των δικαιωμ�των για χ�ρη της εφαρμογ�ς εν�ς ν�μου, χωρ�ς να ζυγ�ζονται προηγουμ�νως με σχετικ� ακρ�βεια οι διακινδυνευ�μενες αξ�ες στη μ�α και στην �λλη πλευρ� της περ�πτωσης. Στη συγκεκριμ�νη περ�πτωση το �να δικα�ωμα ε�ναι του δανειστο� που δικαιο�ται να εισπρ�ξει την απα�τησ� του (ε�ν β�βαια αποδειχθε� �τι �ντως αυτ� υπ�ρχει και ε�ναι ν�μιμη β�σει της υπ�ρχουσας εθνικ�ς και διεθνο�ς νομοθεσ�ας και �χι β�σει πολιτικ�ν πεποιθ�σεων) και το �λλο ε�ναι το ατομικ� δικα�ωμα του πολ�τη για ελε�θερη αν�πτυξη, για ισ�τητα και �λα τα �λλα ατομικ� δικαι�ματα μαζ� με την ανθρ�πινη αξιοπρ�πεια που πλ�ττονται και μ�λιστα σε μαζικ� � συλλογικ� κλ�μακα.
Πρ�πει να υπολογιστε� το διακ�βευμα της κ�θε περ�πτωσης και να συγκριθο�ν, για να δοθε� μια κατ�λληλη απ�ντηση στο πρ�βλημα. Αν δεν γ�νει αυτ�, τ�τε απλ�ς ο ισχυρ�τερος θα επιβ�λει το δικ� του δικα�ωμα � συμφ�ρον. �να �λλο παρ�δειγμα, απ� τη λογοτεχν�α π�λι, �ταν ο Σ�υλοκ στον «�μπορο της Βενετ�ας» του Σα�ξπηρ που �θελε να κ�ψει κομμ�τι απ� τη σ�ρκα εν�ς οφειλ�τη του, επειδ� τ�τοια �ταν η συμφων�α τους και σ�μφωνα με το δ�καιο αυτ� �πρεπε να τηρηθε�, ακ�μη μ�λιστα και αν ο οφειλ�της του �δινε τα χρ�ματ� του αλλ� καθυστερημ�να.
Το επ�μενο πρ�βλημα ε�ναι το κ�στος απονομ�ς δικαιοσ�νης για τον πολ�τη που μπορε� να καταστ�σει αδ�νατη για τους πολλο�ς (τους οικονομικ� αδ�ναμους) την επιδ�ωξη της απονομ�ς δικαιοσ�νης στα ζητ�ματα που τους απασχολο�ν, εν� αντιθ�τως για τους ε�πορους το οικονομικ� κ�στος δεν θα ε�ναι εμπ�διο. Η δικαιοσ�νη θα καταλ�ξει να απον�μεται μ�νον στις μεγ�λης οικονομικ�ς αξ�ας απαιτ�σεις και οι μικρ�ς - και ασ�μαντες για τους ισχυρο�ς - υποθ�σεις και �λο το πλ�γμα ζω�ς που ε�ναι συνυφασμ�νο με αυτ�ς και αφορ� το μεγ�λο πλ�θος των πολιτ�ν θα βρ�σκεται ντε φ�κτο εκτ�ς νομικ�ς κ�λυψης – πρ�γμα που ενισχ�ει την ανισ�τητα.
Η δημοκρατ�α πρ�πει να αποβλ�πει στην βελτ�ωση �λων των �ρων ζω�ς συμπεριλαμβ�νοντας �λα τα κοινωνικ� επ�πεδα και �χι σε μια ελιτ�στικη καταν�ησ� τους. Επομ�νως, ο μεν συνταγματικ�ς καν�νας μπορε� να θεσπ�ζει την ισ�τητα, αλλ� ο ειδικ�τερος ν�μος για τις δικαστικ�ς δαπ�νες μπορε� να την παραβι�ζει.
Αν επιπλ�ον συγκρ�νει κανε�ς αυτ� με τις πρ�σφατες τ�σεις για ν�ους ειδικ�τερους ν�μους που θα λειτουργ�σουν αντ�στροφα, ελαφρ�νοντας το δικαστικ� κ�στος για ειδικ�ς ομ�δες ισχυρ�ν νομικ�ν προσ�πων, τ�τε η ανισ�τητα αυτ� πα�ει να ε�ναι τυχα�ο αποτ�λεσμα ατυχ�ν νομικ�ν ρυθμ�σεων αλλ� καθ�σταται σκοπο�μενη.
Στη λειτουργ�α της δικαιοσ�νης υπ�ρχει και το πρ�βλημα της καθυστ�ρησης απονομ�ς της που και π�λι οδηγε� σε ανισ�τητες. Σε αυτ� την καθυστ�ρηση μπορε� να εμπλ�κονται πολλο� παρ�γοντες αρχ�ζοντας απ� τον μεγ�λο αριθμ� των υποθ�σεων, την επ�ρκεια των αρμ�διων υπηρεσι�ν και τεχνικ�ν μ�σων και φθ�νοντας μ�χρι την υπευθυν�τητα δικαστ�ν και υπαλλ�λων.
�να �λλο πρ�βλημα ανισ�τητας ε�ναι η �γνοια ν�μου. Αυτ� μεν δεν αποτελε� λ�γο απαλλαγ�ς απ� την ευθ�νη της παραβ�ασης του ν�μου, αλλ� σε μ�α χ�ρα καταστρεφ�μενη και με, υπερβολικ� και π�ραν του ανεκτο�, εκτεταμ�νη πολυνομ�α και αλλεπ�λληλες τροποποι�σεις των υπαρχ�ντων ν�μων �πως η Ελλ�δα, η λ�γω �γνοιας παρ�βαση του ν�μου ε�ναι ε�κολο να υπ�ρξει καθ�ς και η λ�γω �γνοιας μη χρ�ση των ευκαιρι�ν που μπορε� να προσφ�ρει. Η δε πολυπλοκ�τητα του νομικο� συστ�ματος (που μ�ρος της ε�ναι και η πολυνομ�α) μπορε� σε μερικ�ς περιπτ�σεις να υποδηλ�νει απουσ�α δικαιοσ�νης και ισ�τητας και σε κ�θε περ�πτωση καθιστ� αδ�νατο τον δημοκρατικ� �λεγχο τ�σο της νομοθεσ�ας �σο και της εφαρμογ�ς της.
Αυτ� δεν σημα�νει �τι ο ν�μος πρ�πει να ε�ναι απλο�κ�ς - γιατ� δεν μπορε� να ε�ναι τ�τοιος - �μως πρ�πει να ε�ναι προσιτ�ς και φιλικ�ς προς τους πολ�τες και να παρ�χει μ�α σταθερ�τητα, �που θα στηρ�ζεται η αμοιβα�α εμπιστοσ�νη που αποτελε� μ�α απ� τις β�σεις της ευνομο�μενης πολιτε�ας και της δημοκρατ�ας. Ε�ναι �σως η κατ�λληλη εποχ�, λ�γω της παγκ�σμιας κρ�σης οικονομ�ας, σχ�σεων και αξι�ν, να επαναδιευκρινιστε� το ν�ημα του ν�μου και να ξεφ�γει απ� μ�α φανατικ� επιβολ�, απ� την αντ�ληψ� του ως πεδ�ου διαπλοκ�ς και απ� την παρουσ�ασ� του ως απευκτα�ας τιμωρ�ας.
Η Ιω�ννα Μουτσοπο�λου ε�ναι Δικηγ�ρος Μ�λος της ΜΚΟ Σ�λων
|