� ������� ���� ��� ��� ����������

T�� ������� ��������

Σε περι�δους κρ�σεων μια στ�ση αποτ�μησης π�νω σε θεμελι�δη στοιχε�α του πολιτισμο� μας ε�ναι λογικ� αναμεν�μενη. Τι μας οδ�γησε ως εδ�, γιατ� εγκαταλε�φθηκαν αξ�ες και καλ�ς πρακτικ�ς του παρελθ�ντος, και κυρ�ως πο� μπορε� να στηριχτε� η ελπ�δα για κ�τι ν�ο;

Οι σημερινο� �νθρωποι σε μεγ�λο ποσοστ� διαμορφ�νουν νοοτροπ�ες απ� τη γενικ�τερη παιδε�α που λαμβ�νουν ε�τε  απ� το οικογενειακ� τους περιβ�λλον, ε�τε απ� την οργανωμ�νη εκπα�δευση που τους επιβ�λλεται για �να μεγ�λο και ψυχολογικ� ευα�σθητο δι�στημα της ζω�ς τους. Η αν�γκη για γν�ση ε�ναι �μφυτο χαρακτηριστικ� στον �νθρωπο. Κ�ποιο κατ�τατο �ριο βασικ�ν γν�σεων ε�ναι απαρα�τητο για την επιβ�ωση στην ανθρ�πινη κοινων�α στην εποχ� μας, και ε�ναι σαφ�ς αν�τερο απ� αυτ� που θα αναγνωρ�ζαμε πριν απ� δ�ο � π�ντε αι�νες.

Π�ρα �μως απ� τη θεμελι�δη και �μφυτη στον �νθρωπο αν�γκη για γν�ση, η εκπα�δευση �παιζε και �ναν ρ�λο χ�ραξης πολιτικ�ς � εξυπηρ�τησης σκοπιμοτ�των σε εθνικ� � και ευρ�τερα κοινωνικ� κλ�μακα. Η εκπα�δευση προσφ�ρεται απ� το κρ�τος στον λα� σαν κοινωνικ� αγαθ�, ταυτ�χρονα �μως ε�ναι επ�γγελμα, επιχε�ρηση, μοχλ�ς οικονομικ�ς αν�πτυξης, δεξαμεν� εμπλουτισμο� των μεγ�λων εταιρει�ν, �μβλημα ισχ�ος και κ�ρους για κ�ποιες χ�ρες. Η πραγματικ� δι�στασ� της �μως φ�νηκε σε περι�δους �πως η αρχα�α Αθ�να � ο Διαφωτισμ�ς, οπ�τε η πνευματικ� λ�μψη που ακτινοβ�λησε ξεπ�ρασε τοπικ� και χρονικ� �ρια. Η εκπα�δευση στην εποχ� μας μοι�ζει με το παντοδ�ναμο �πλο που �χει π�σει αν�μεσα σε αδαε�ς ιθαγενε�ς και το μεταχειρ�ζονται με λ�θος τρ�πο.

Αντ�θετα με �λλες γνωστικ�ς επιστ�μες �που η εφαρμογ� στην καθημεριν�τητα ε�ναι απ�μακρη, η παιδαγωγικ� ξεκιν� και τελει�νει με την εφαρμογ� της στον ανθρ�πινο κ�σμο. Τα αποτελ�σματ� της ε�ναι ορατ� σε σ�ντομο χρ�νο, κ�θε γενι� σε καιρ� ειρ�νης θεωρε� την εκπα�δευση το πρ�το εφ�διο για τη ζω� και πλ�θεται σε μεγ�λο βαθμ� απ� αυτ�ν. Η δια β�ου εκπα�δευση γ�νεται απαρα�τητη πλ�ον, η ειδ�κευση με επαγγελματικ� στ�χευση περισσε�ει, η αν�γκη για παιδε�α δεν ικανοποιε�ται ορθ� στον δυτικ� κ�σμο �που οι προτεραι�τητες ε�ναι πολ� συγκεκριμ�νες: πλουτισμ�ς, προσωπικ� δ�ξα, επιρρο� στους �λλους ανθρ�πους, περιθωριοπο�ηση και εξαφ�νιση �ποιων τ�σεων � διακηρ�ξεων απειλο�ν τα παραπ�νω. Η �λλειψη ορθ�ς παιδε�ας ε�ναι προφαν�ς απ� τους κ�ριους λ�γους για την κατ�ντια κ�θε πτυχ�ς  του κ�σμου γ�ρω μας. Η κοιν� λογικ� οδηγε� τον μ�σο �νθρωπο να αναρωτι�ται «τι μαθα�νουν στους ν�ους σ�μερα;» �ταν συχν� αντιμετωπ�ζει το χ�σμα αξι�ν σε αντιμετ�πιση καθημεριν�ν ζητημ�των, πρ�γμα που δε�χνει �τι εναποθ�τουμε στην παιδε�α τη μετ�δοση μιας παραδοσιακ�ς ηθικ�ς και αξι�ν.

Η οργανωμ�νη εκπα�δευση παγκοσμ�ως �χει κ�ποια  κοιν�  βασικ�  χαρακτηριστικ�: τη μαζικ�τητα, τη σ�νδεση με την εργασ�α και τις γενικ�ς κατευθ�νσεις  των τομ�ων γν�σης που διδ�σκονται. Στην εποχ� μας η εκπα�δευση παγκοσμιοποιε�ται και τα ιδρ�ματα αποκτο�ν κοιν� χαρακτ�ρα και  δ�νουν �μφαση σε κοιν�ς κατευθ�νσεις εκπαιδευτικ�ς �λης: οικονομ�α, πληροφορικ�, κοινωνικ�ς σπουδ�ς �πως πολιτικ� � διο�κηση, κυρ�ως τεχνολογ�α και επιστ�μη ωφελιμιστικ�ς κατε�θυνσης π.χ. �μφαση στην εν�ργεια, την εκμετ�λλευση του διαστ�ματος και τη γεωργικ� παραγωγ�. Παρ�λληλα οι κλασικ�ς σπουδ�ς αποσυνδ�ονται απ� την πραγματικ� – καθημεριν� ζω�. Για παρ�δειγμα η νομικ� επιστ�μη και η σχετικ� με αυτ�ν εκπα�δευση, αντ� να στερε�νει τη δικαιοσ�νη αν�μεσα σε ανθρ�πους, �θνη και μεταξ� ανθρ�που και περιβ�λλοντος, παραμ�νει μηχανιστικ�, στε�ρα και αμ�τοχη στην πραγματικ�τητα. Η εκπα�δευση στην πολιτικ� καλλιεργε� υποκατ�στατα του σημερινο� αδιεξ�δου των κρατ�ν αντ� να οδηγε� σε ευρ�τερα πανανθρ�πινα ορ�ματα, οι επιστ�μες της ζω�ς (βιολογ�α, ιατρικ�) εκπαιδε�ουν με στ�χευση τη στ�ριξη τερατογεν�σεων βιολογικ�ν � επιχειρηματικ�ν, και �χι στο να γνωρ�ζουν πραγματικ� τα κυρ�αρχα πεδ�α που ενεργοποιο�ν τους οργανισμο�ς και τη διασ�νδεση μεταξ� τους σε �να �λο.

Υπ�ρχει σ�μερα επαρκ�ς εκπα�δευση για την τ�χνη; Η παιδε�α φωτ�ζει τα σκοτ�δια στη θρησκε�α, μεταδ�δει γν�σεις αποκαλυπτικ�ς και ωφ�λιμες για την παγκ�σμια ιστορ�α; �στω και στο τελε�ως πρακτικ� επ�πεδο μαθα�νει �ραγε τον ν�ο �νθρωπο να ε�ναι αυτ�ρκης και ανεξ�ρτητος απ� το σ�στημα του καταναλωτισμο� κ�θε μορφ�ς -υλικ�ς � �υλης- που διακατ�χει τον κ�σμο σ�μερα; Τον μαθα�νει τι ε�ναι οι  φ�ροι, οι τρ�πεζες, απ� τι αποτελε�ται η κρατικ� διο�κηση και πως δικαιο�ται να επωφεληθε� απ� αυτ�ν, ποια η γενικ�τερη πολιτικ� της χ�ρας του εσωτερικ� και προς τον κ�σμο; Τον μαθα�νει για τη διαφορετικ�τητα (σε θρησκε�ες, φυλ�ς, ψυχολογικ�ς ιδιαιτερ�τητες και ειδικ�ς αν�γκες) που συχν� υπ�ρχει στους ανθρ�πους που θα συναντ�σει στη ζω� του; Τον μαθα�νει για τη διατροφ� του, την αν�γκη για �θληση, π�ς να εκπαιδε�ει και να φροντ�ζει ο �διος �λλους πιο αδ�ναμους, να γνωρ�ζει τα ζ�α και τα φυτ� και τις αν�γκες τους στο περιβ�λλον; Τον εφοδι�ζει με ζωντ�νια και οξυδερκ� σοβαρ�τητα για να διακρ�νει τα επιδιωκ�μενα βαθ�τερα συμφ�ροντα τ�σων παραγ�ντων γ�ρω του; �λα αυτ� υπ�κεινται στην ευαισθησ�α και τον υπερβ�λλοντα ζ�λο των εκπαιδευτικ�ν, καθ�ς δεν �χουμε αποδ�σει εμε�ς οι �διοι στην εκπα�δευση το απαιτο�μενο κ�ρος για να τα κ�νει �λα αυτ�, δεν �χουμε συνδ�σει την εκπα�δευση με την παιδε�α, δεν αναγνωρ�ζουμε καν την αν�γκη για παιδε�α.

Αξιοποιο�με και ενδυναμ�νουμε το εκπαιδευτικ� σ�στημα και εφαρμ�ζουμε καλ�τερη παιδε�α �χι μ�νο με εργασιακ� μ�τρα για τους εκπαιδευτικο�ς, με παροχ�ς κτηρ�ων, γηπ�δων, υποδομ�ν μοντ�ρνας τεχνολογ�ας, με καλογραμμ�να βιβλ�α, πολ�ωρα τμ�ματα, δωρε�ν εκπα�δευση, �κοπη εισαγωγ� σε αν�τερα ιδρ�ματα � με εκπαιδευτ�ρια - επιχειρ�σεις. Μ�νο με αυτ�ς τις υλικ�ς παροχ�ς δεν ε�ναι εξασφαλισμ�νη η βελτ�ωση της παιδε�ας και η δημιουργ�α ν�ων, καλ�τερων ανθρ�πων στον κ�σμο. �λλωστε γ�γαντες του πνε�ματος στην ιστορ�α προ�λθαν απ� πολ� χειρ�τερες συνθ�κες �σον αφορ� τα συστ�ματα εκπα�δευσης. Ισ�τιμο β�ρος πρ�πει να δοθε� στις τομεακ�ς  και θεματικ�ς κατευθ�νσεις των εκπαιδευτικ�ν συστημ�των, στην εξατομικευμ�νη αντιμετ�πιση των μαθητ�ν, στους στ�χους που β�ζει το σ�στημα σχετικ� με τη γενικ� εξ�λιξη του ανθρ�που ιστορικ� και πνευματικ�, εξ�λλου θ�λουμε κ�θε γενι� να ε�ναι καλ�τερη απ� την προηγο�μενη, ο�τε �δια αλλ� ο�τε χειρ�τερη. Η παιδε�α θα μπορο�σε να αξιολογε�ται και να �χει στατιστικ� μετρ�σιμα αποτελ�σματα �χι με την ποσ�τητα των βραβε�σεων και των διακρ�σεων σχολ�ν � ατ�μων σε διαγωνισμο�ς, αλλ� β�σει του π�σοι απ�φοιτοι ενεπλ�κησαν στην αντιμετ�πιση προβλημ�των της ανθρωπ�τητας.

Αν και η εκπα�δευση ε�ναι πολ� πιο οργανωμ�νη παγκοσμ�ως, η παιδε�α μοι�ζει να φτωχα�νει και να μην ε�ναι αντ�ξια των συσσωρευμ�νων «γν�σεων» και εμπειρι�ν του ανθρ�που. Ακριβ�ς λ�γω του παγκ�σμιου χαρακτ�ρα και των εξειδικευμ�νων κατευθ�νσε�ν της, δεν θα μπορο�σε να υπ�ρχει καλ�τερο �ργανο «ελ�γχου» και κατευθυν�μενης χαλιναγ�γησης της ανθρωπ�τητας, σε μ�ρη � και συνολικ�, απ� την  οργανωμ�νη εκπα�δευση.  �πως περιγρ�φεται με διεισδυτικ� ακρ�βεια στο �ρθρο του Γ. Ζ�ση που παραθ�τουμε στο τ�λος: «�λα αυτ� τα αναφ�ραμε για να δε�ξουμε πως η εκπα�δευση μ�χρι τ�ρα �ταν μια πηγ� ενσωμ�τωσ�ς μας στο σ�στημα του ηγεμονισμο� και πως ε�μαστε μπολιασμ�νοι με μια υποχρεωτικ� υπο-παιδε�α. Ε�ναι φανερ� πως μια αληθιν� παιδε�α ε�ναι ασυμβ�βαστη με τη σημεριν� κατ�σταση, τη σημεριν� διεθν� πολιτικ�, οικονομικ�, οικολογικ� και πολιτισμικ� �βυσσο.»[1]

Ο �λεγχος των ανθρ�πων δεν θα μπορο�σε να γ�νει με αποτελεσματικ�τερο τρ�πο, αν δεν χρησιμοποιο�νταν η εκπα�δευσ� τους – �χι μ�νο η χαλιναγ�γηση της σκ�ψης τους δηλαδ�, αλλ� η σχηματοπο�ησ� της εξαρχ�ς, πριν αυτ� καλ�–καλ� ωριμ�σει και αυτενεργ�σει. Η παιδε�α σε �ναν λα� μπορε� να αποδειχτε� σωτηρ�α αλλ� και φυλακ�. Ο Αριστοτ�λης ε�πε: «�σοι μελ�τησαν την τ�χνη της διο�κησης, �χουν πεισθε� �τι η τ�χη των κρατ�ν εξαρτ�ται, κατ� β�ση, απ� την εκπα�δευση των ν�ων.» Το πρ�βλημα σ�μερα δεν ε�ναι �τι υπ�ρχει διαφων�α με τη δ�λωση αυτ�, αλλ� �τι χρησιμοποιε�ται με κακ� κ�νητρο απ� κ�ντρα εξουσ�ας, τα οπο�α η σημεριν� αδιαφορ�α και απ�θεια �χει ισχυροποι�σει και εξουσιοδοτ�σει να ελ�γχουν.

Η γν�ση σε ατομικ� αλλ� και σε κοινωνικ� επ�πεδο ε�ναι δ�ναμη, γι’ αυτ� ακριβ�ς συνδ�εται �μεσα με την ηθικ� κατε�θυνση, με το καλ� � κακ� κ�νητρο και με την α�σθηση ευθ�νης που θα �πρεπε να �χουμε σαν πολ�τες. Πριν απ� την εκπα�δευση υπ�ρχει η παιδε�α, και πριν απ� την παιδε�α πρ�πει να υπ�ρχει �να σχ�διο αν�πτυξης και εξ�λιξης ατομικ�ς, κοινωνικ�ς, εθνικ�ς και διεθνικ�ς, κ�τι που μ�λλον ακο�γεται σαν ουτοπικ� για το σ�μερα και το μακριν� μ�λλον, εν μ�σω μιας παγκ�σμιας κρ�σης που �χει εσχατολογικ�ς διαστ�σεις.

Ο Δημ�τρης Σαρην�κης ε�ναι μ�λος της ΜΚΟ Σ�λων

____________

[1] Ζ�σης Γι�ννης, Η πολιτικ� ιστορ�α της εκπα�δευσης ~ Προσπ�θειες απελευθ�ρωσης της εκπα�δευσης, solon.org.gr