 |
|
� ������ ��� ���������������
��� ������� ������������
Ε�ναι γνωστ�ς ο διχασμ�ς που βι�νει ο �νθρωπος αν�μεσα στην ιδιωτικ� καθημεριν�τητ� του και στον κοινωνικ� και δημ�σιο β�ο του. Ε�ναι εξαιρετικ� παρ�δοξο το φαιν�μενο αυτο� του διχασμο� και δεν θα μπορο�σε να επιλυθε�, αν το �τομο δεν κατανο�σει τη δ�ναμη που �χει η καθημεριν�τητ� του και τις δυν�μεις που την κυβερνο�ν. Απ�λυτη γν�ση δεν ε�ναι δυνατ�ν να υπ�ρχει, αλλ� ορισμ�νες αδρ�ς γραμμ�ς κατε�θυνσης �δη ε�ναι ορατ�ς. Και φυσικ� οι ατομικ�ς διαφορ�ς ε�ναι αναρ�θμητες και μη προσεγγ�σιμες απ�λυτα.
1. Ποια η αντ�ληψη του ανθρ�που για την κοινων�α �να βασικ� χαρακτηριστικ� της αντ�ληψης που �χει ο �νθρωπος για την κοινων�α ε�ναι �τι αυτ� αποτελε� τον «�λλον», ο οπο�ος ε�ναι εν δυν�μει εχθρ�ς αλλ� και μ�τρο σ�γκρισης και φορ�ας αποδοχ�ς του �διου. �λοι οι φ�βοι του εστι�ζονται στον κ�νδυνο που απορρ�ει απ� την �παρξη του εχθρο�, χωρ�ς λογικ� να μπορε� κανε�ς να αρνηθε� την επικινδυν�τητα αυτ� και γι’ αυτ� εξ�λλου ε�ναι τ�σο καλ� θεμελιωμ�νη αυτ� η αντ�ληψη. �να δε�τερο στοιχε�ο ε�ναι �τι η κοινων�α γ�νεται το χωνευτ�ρι της δικ�ς του ατομικ�ς ευθ�νης λ�γω του μεγ�θους της, δηλαδ� μ�σα σε αυτ�ν οι δικ�ς του ευθ�νες για την κατ�σταση τ�σο της κοινων�ας �σο και τη δικ� του αναμειγν�ονται με τις ευθ�νες �λων των �λλων και χ�νονται μ�σα τους με αποτ�λεσμα να αισθ�νεται αποενοχοπο�ηση. �να τρ�το στοιχε�ο ε�ναι �τι η κοινων�α μπορε� εν�οτε να τον προστατε�ει αλλ� με ιδια�τερη δ�ναμη τ�σο απ�ναντι σε �λλες επικ�νδυνες κοινωνικ�ς δυν�μεις αλλ� και απ�ναντι σε �λλους εξωτερικο�ς κινδ�νους, δηλαδ� αποτελε� �να προστατευτικ� κ�λυμμα λ�γω της πληθικ�ς και οργανωμ�νης δυναμικ�ς της. �να τ�ταρτο στοιχε�ο ε�ναι �τι οι διεργασ�ες αν�πτυξης και υπεροχ�ς που διαδραματ�ζονται μ�σα στους κοινωνικο�ς κ�κλους, μικρο�ς � μεγ�λους, απορροφο�ν �λη την προσοχ� του ανθρ�που (π�ρα β�βαια απ� το �γχος της επιβ�ωσης) �τσι �στε να τον προστατε�ουν απ� την καταγραφ� του ωμο� φ�βου του θαν�του που ε�ναι το θεμ�λιο της ζω�ς του. Και το π�μπτο στοιχε�ο ε�ναι �τι η διαπ�στωση της εχθρικ�τητας της κοινων�ας αποτελε� �χι μ�νον παρ�γοντα αποενοχοπο�ησης αλλ� και δικαιολογ�ας για τις ατομικ�ς επιλογ�ς που �τσι ενισχ�ονται. �τσι ο �νθρωπος στρ�φεται στην ιδιωτικ� του ζω� θεωρ�ντας �τι ο εχθρ�ς βρ�σκεται �ξω απ� αυτ�ν τον μικρ�κοσμο και �τι αυτ�ς ο ιδιωτικ�ς κ�σμος του δικαιο�ται να ε�ναι το μοναδικ� επ�κεντρο της προσοχ�ς του. Β�βαια δεν μπορο�ν να αποκλειστο�ν και �λλες οπτικ�ς γων�ες.
2. Ορισμ�να ερωτ�ματα Το ζ�τημα λοιπ�ν ε�ναι να διευκρινιστε� αυτ� η καθημεριν�τητα, δηλαδ� ποια ε�ναι η φ�ση της και αν ε�ναι αυτ� που επηρε�ζεται κυρ�αρχα απ� την κοινων�α � το αντ�στροφο. Εδ� προκ�πτουν ορισμ�να αμε�λικτα ερωτ�ματα: Το �τομο επιθυμε� κ�τι αντ�στροφο απ� αυτ� που του «επιβ�λλει» η κοινων�α � μ�πως �χι; Ε�ναι δυνατ�ν η κοινων�α να ε�ναι ολ�τελα διαφορετικ� απ� τα �τομα; Και αυτ� που επιθυμε� το �τομο στηρ�ζεται στους καν�νες της καθαρ�ς λογικ�ς, οι οπο�οι αναγνωρ�ζουν το �διο δικα�ωμα στην επιθυμ�α για �λους � μ�πως μ�νον για τον εαυτ� του; Συν�θως οι �νθρωποι στην καλ�τερη περ�πτωση δεν αποδ�χονται τα αποτελ�σματα των πρ�ξε�ν τους αλλ� αφ�νουν αν�παφα τα α�τι� τους και αυτοτυφλ�νονται για να μη το βλ�πουν. Η μη αποδοχ� των αποτελεσμ�των εκλαμβ�νεται τ�τε ψευδ�ς ως μη-ευθ�νη γι’ αυτ�. Αυτ� η αυτοτ�φλωση ε�ναι η β�ση της αποενοχοπο�ησης. Ο �νθρωπος δεν θ�λει να διακρ�νει την αναπ�φευκτη διαδρομ� απ� τις ατομικ�ς πρ�ξεις μ�χρι τα κοινωνικ� αποτελ�σματ� τους και επιχειρε� αυτ� την απ�κρυψη, επειδ� αυτ� η διαδρομ� ε�ναι μακρ� και μπορε� να ισχυριστε� πως δεν την κατανοε� � επειδ� λ�γω του μ�κρους της τα αποτελ�σματα αυτ� δεν πρ�κειται να τον αγγ�ξουν στη σ�ντομη ζω� του. Μπορο�με επ�σης να πο�με πως η αντ�ληψη �τι η κοινων�α � το κρ�τος � ο,τιδ�ποτε ευρ�τερο μπορε� να ε�ναι διαφορετικ� απ� τα �τομα που το απαρτ�ζουν στηρ�ζεται στο �τι ο �νθρωπος τα αντιλαμβ�νεται �λα, ακ�μα και τον εαυτ� του, μηχανιστικ� και επομ�νως �ξω απ� αυτ�ν. Αυτ� η αντ�ληψη του κ�σμου ως μηχαν�ς ε�ναι θεμελι�δες στοιχε�ο πλ�νης και γενν�ει πολλ� προβλ�ματα.
3. Παραδε�γματα Μ�α τ�τοια πρ�χειρη καθημεριν� πρ�ξη που συνδ�εται με το κοινωνικ� γ�γνεσθαι ε�ναι το ρουσφ�τι. Και β�βαια, επειδ� �λοι το επιδι�κουν για να επιλ�σουν τα οικονομικ� τους προβλ�ματα, το αποτ�λεσμα ε�ναι να δημιουργε�ται �να τερ�στιο δ�κτυο λειτουργ�ας του ρουσφετιο� το οπο�ο αναπ�φευκτα (γιατ� δεν θα μπορο�σε να γ�νει αλλοι�ς) στηρ�ζει �να ολ�κληρο πολιτικ� σ�στημα, που αντ� να ε�ναι ουσιαστικ� διακυβ�ρνηση εκ μ�ρους του πολιτικο� και ουσιαστικ� εκλογ� εκ μ�ρους του πολ�τη, ε�ναι �να εξωθεσμικ� δο�ναι-λαβε�ν π�ραν του ν�μου και της ηθικ�ς που καταλ�ει το δημοκρατικ� πολ�τευμα, την ισ�τητα και την ελευθερ�α. Ο καθ�νας �μως ταυτ�χρονα αισθ�νεται πολ� μικρ�ς και ασ�μαντος για να παραδεχθε� �τι αυτ� η μηδαμιν� καθημεριν� πρ�ξη του �χει τ�τοιες τερ�στιες προεκτ�σεις. Και αυτ� γιατ� δεν αποδ�χεται �τι και ο �λλος �χει το «δικα�ωμα» στην �δια επιθυμ�α εξασφ�λισης της ζω�ς του �, ακ�μη και αν το αποδεχθε�, αυτ� ταυτ�χρονα θα αποτελε� για τον �διο δικαιολογ�α για επιδ�ωξη του ανταγωνισμο�. Κ�ποτε ο Θεμιστοκλ�ς στην αρχα�α Αθ�να ε�χε πει – παρ� τις μεγ�λες ικαν�τητ�ς του – «Ποτ� ε�πε να μη καθ�σω εις το�τον τον θρ�νον, εις ον οι φ�λοι μου δεν θα ωφελ�νται παρ’ εμο� περισσ�τερον των ξ�νων» (Β�οι Παρ�λληλοι Πλουτ�ρχου, Αριστε�δης, σελ. 10, μετ�φραση υπ� Α.Ρ. Ραγκαβ�, τ�μος 4). Αυτ� η αυθ�ρμητη και κοιν� τ�ση των ανθρ�πων �χει βαθι�ς ρ�ζες και δεν μπορε� να δικαιολογηθε� απ� την �παρξη κοινων�ας. Αλλ� π�ραν απ� τις πρ�ξεις που �χουν απευθε�ας κοινωνικ� αντ�κτυπο και ε�ναι πολλ�ς (το ρουσφ�τι το αναφ�ραμε προχε�ρως), ας π�με στις καθαρ� ιδιωτικ�ς πρ�ξεις που δεν φα�νεται να �χουν επιρρο� στο κοινωνικ� γ�γνεσθαι. Μ�α απ� αυτ�ς -που μ�λιστα �χει εξαιρετικ� μεγ�λη σπουδαι�τητα αν και δεν φα�νεται- ε�ναι η χρ�ση του ελε�θερου χρ�νου. Ο ελε�θερος χρ�νος ε�ναι σαν �νας σκουπιδοτενεκ�ς �που ο �νθρωπος μπορε� να παραπετ�ξει τη ζω� του ως �χρηστη. Εν� θα �πρεπε να ε�ναι �νας χρ�νος αφιερωμ�νος ελε�θερα στην γν�ση του εαυτο� και του κ�σμου καθ�ς και σε μια δημιουργικ�τητα και σε μια απελευθ�ρωση απ� την φυλ�κιση της αν�γκης που δι�πει την καθημεριν�τητα (π.χ. το εργασιακ� στρες), ωστ�σο του γ�νεται τ�τοια χρ�ση �στε και π�λι να δημιουργε� ε�τε αν�γκη για μεγαλ�τερο εργασιακ� στρες, μια και ε�ναι �νας χρ�νος για αν�ητη κοινωνικ� επαφ� και για προβολ� κοινωνικ�, πρ�γματα που απαιτο�ν οικονομικ� επ�ρκεια, � μια εκτονωτικ� αφασ�α, χωρ�ς ν�ημα ζω�ς, που αποξεν�νει τον �νθρωπο απ� τον εαυτ� του και την κοινων�α. Να σημει�σουμε εδ� αυτ� που ε�πε ο Πρ�εδρος της Ουρουγου�ης Μουχ�κα, �τι ε�χαν παλ�ψει για να καθιερωθε� το 6ωρο στην εργασ�α, αλλ� οι �νθρωποι και μετ� απ� αυτ� συν�χισαν να εργ�ζονται και π�λι 12ωρο καθημεριν�, γιατ� �θελαν να κερδ�ζουν χρ�ματα για να μπορο�ν να αγορ�ζουν κινητ� τηλ�φωνα και �λλα καταναλωτικ� προ��ντα. Δεν μπορε� �μως τελικ� να ισχυριστε� κανε�ς πως του επιβ�λλεται η χρ�ση του ελε�θερου χρ�νου του, αν και σ�γουρα επηρε�ζεται, αλλ� μ�νον επειδ� ο �διος το επιτρ�πει. Επειδ� ο �νθρωπος �χει αναπ�φευκτα τ�ση για αν�πτυξη � επ�κταση, γι’ αυτ�ν τον λ�γο, αν αυτ� η αν�πτυξη δεν �χει δημιουργικ� και συνειδησιακ� χαρακτ�ρα, αναγκαστικ� θα π�ρει χαρακτ�ρα οργανωτικ� και ειδωλικ�. Το αποτ�λεσμα στη σ�γχρονη εποχ� μας �ταν ο �κρατος καταναλωτισμ�ς (τουλ�χιστον στις οικονομικ� ευημερο�σες κοινων�ες που μπορο�σαν να το κ�νουν), η οικονομικ� αν�πτυξη με την επακ�λουθη υλικ� �νεση και αποκτ�ματα που αποτελε� �νδειξη «αν�πτυξης», η κοινωνικ� υπεροχ� και τελικ� �που ε�ναι δυνατ�ν η εξουσιαστικ�τητα. Τα �βια κεκτημ�να αντικε�μενα �πως τα υλικ� πρ�γματα (χρ�μα, πολυτ�λειες) φα�νονται να �χουν μεγαλ�τερη δι�ρκεια ζω�ς απ� τον �νθρωπο και μ�σω αυτ�ν ο �νθρωπος αισθ�νεται �τι πα�ρνει τη δικ� τους αθανασ�α. Η κοινωνικ� υπεροχ� και εξουσιαστικ�τητα προκαλ�ντας εκμηδ�νιση � �στω με�ωση των �λλων αντισταθμ�ζει μερικ�ς τη μειονεξ�α που προκαλε� το β�βαιο του θαν�του. Παντο� παραμονε�ει ο φ�βος του θαν�του που β�βαια δεν αφορ� μ�νον τον θ�νατο στο τ�λος της ζω�ς, αλλ� μπορε� να π�ρει και δι�φορες �λλες μορφ�ς που σχετ�ζονται με τη μειονεξ�α ως εποικοδ�μημα του θεμελι�δους αυτο� φ�βου. Και �πως λ�ει ο Γι�ννης Ζ�σης στο βιβλ�ο του Ειρ�νη και Διαν�ηση «..Δυστυχ�ς ο νους �να κ�νητρο ε�χε στην αν�πτυξ� του: τη μειονεξ�α στη φυσικ� επιβ�ωση, μειονεξ�α που �πρεπε να αντισταθμιστε� με επιν�ηση και συνειδητ� πληροφορ�α». Και η φ�μη ε�ναι υπ� αυτ� την �ννοια «πρ�γμα» που μ�λιστα αφ�νει �να τ�τοιο αποτ�πωμα στην κοινων�α το οπο�ο επ�σης αντισταθμ�ζει αυτ� τη θεμελι�δη μειονεξ�α. Οι μεγ�λες θρησκε�ες προσπ�θησαν να μει�σουν � να εξαλε�ψουν αυτ� τον φ�βο, αλλ� στην πορε�α οι απαγορε�σεις καθ�ς και η απειλ� της τιμωρ�ας (στον φαιν�μενο � στον α�ρατο κ�σμο) π�ρε υπερβολικ�ς διαστ�σεις και �τσι αυτ�ς ο φ�βος �μεινε ακ�ραιος και μ�λιστα κρυμμ�νος σ�μερα και αγν�ριστος π�σως απ� σ�γχρονες μορφ�ς ανεμελι�ς. �να �λλο παρ�δειγμα συναφ�ς με τα παραπ�νω ε�ναι η χρ�ση του χρονικο� διαστ�ματος της νε�τητας που θεωρο�νται τα πλ�ον πολ�τιμα χρ�νια απ� τον �νθρωπο – εν� �λα τα χρ�νια θα �πρεπε να θεωρο�νται τ�τοια. �λλοτε αναλ�νονται στη θεμελ�ωση μιας καρι�ρας πρ�γμα που σχετ�ζεται �μεσα με τα παραπ�νω για καταναλωτισμ�, υπεροχ� και εξουσιαστικ�τητα, και �λλοτε για μια διασκ�ρπιση της ζω�ς στο τ�ποτε, �που το τ�ποτε επιβεβαι�νει την ανυπαρξ�α περιορισμο� και μοι�ζει με το �βιο γιατ� το �βιο λ�γω της αβι�τητ�ς του δεν βι�νει τον περιορισμ� και �τσι αυτ�ς ε�ναι σαν να μην υπ�ρχει. Εδ� φα�νεται καθαρ� η αντ�ληψη της ελευθερ�ας ως ανευθυν�τητας. Και ορθ� ο Γι�ννης Ζ�σης στο αν�κδοτο βιβλ�ο του η Ευθ�νη της Θ�λησης αναφ�ρει �τι «Ε�ναι σαφ�ς πως ο σ�γχρονος �νθρωπος �χει μπει σε �ναν κ�κλο εντατικοπο�ησης. �μως ο κ�κλος αυτ�ς περι�χει και την εκτονωτικ� διασκ�δαση, κυρ�ως ως Κοινων�α του Θε�ματος. Η διασκ�δαση αυτ� ε�ναι ενταγμ�νη σε μ�α περιβ�λλουσα πραγματικ�τητα, η οπο�α δεν ε�ναι καθ�λου ικανοποιητικ�, εν� παρ�λληλα ε�ναι αρκετ� εξαντλητικ�. Αυτ� η κατ�σταση συνοδε�εται με μια α�σθηση απ�λειας του επ�κεντρου της ζω�ς. Η ζω� δεν βι�νεται στο κ�ντρο της. Η α�σθηση του Εαυτο� μας ε�ναι αρκετ� ρηχ�, εν� πν�γεται σ’ �να α�σθημα δυσαρ�σκειας και ταυτ�χρονα διασκεδαστικ�ς λ�θης. Οι αντιλ�ψεις για την ζω� και το ν�ημα ε�ναι ελλειμματικ�ς και κυριαρχο�νται απ� τα καθημεριν� ε�δωλα».
Αυτ�ς ε�ναι ο λ�γος που μισε�ται το ν�ημα, γιατ� το ν�ημα αποτελε� �ναν περιορισμ�, �ναν οδοδε�κτη για το τι πρ�πει να πρ�ξουμε και �τσι θεωρε�ται ευθ�νη και β�ρος. �λλοτε π�λι επιλ�γεται �να ν�ημα γνωστ� απ� το παρελθ�ν, �στε ο �νθρωπος να νοι�θει ασφ�λεια �τι τ�ποτε δεν θα αλλ�ξει στη ζω� του. Αλλ� το ν�ημα χωρ�ς το μ�λλον δεν ε�ναι ν�ημα. �τσι καταλ�γει η καθημεριν�τητα του ανθρ�που να μην �χει καν�να ν�ημα και συν�θως το μ�νο σοβαρ� ν�ημα που �χει ε�ναι η επιβ�ωση �ταν αυτ� ε�ναι δ�σκολη. Και φυσικ� το ν�ημα δεν μπορε� να ε�ναι �ξωθεν δοτ�. Αλλ� ο �νθρωπος δεν μπορε� να αποδεχθε� το γεγον�ς �τι βι�νει �ναν συνεχ� ενδογεν� διχασμ� και �τι το ν�ημα δεν ε�ναι κ�τι �ξω απ� αυτ�ν, αλλ� απλ�ς η λανθ�νουσα δυναμικ� του μ�λλοντος μ�σα του σε συσχετισμ� με το παρ�ν, η οπο�α αποτελε� και αυτ� μ�ρος του εαυτο� του και πρ�πει να εναρμονιστε� με το παρ�ν του. Γι’ αυτ� χωρ�ς αυτογνωσ�α δεν μπορε� να υπ�ρξει πραγματικ� δι�ξοδος.
Επειδ� αυτ� η κατ�σταση ε�ναι μαζικ�, δημιουργε�ται μ�α κοινωνικ� δυναμικ� τ�τοια που οδηγε� σε συλλογικ� και πολιτικ� αδι�ξοδα, μια και �λο το κοινωνικ� οικοδ�μημα �χει στηριχθε� στα αντ�στοιχα αν�ητα πρ�τυπα και φυσικ� β�σει αυτ�ν των προτ�πων δεν μπορο�ν να διακριθο�ν ο�τε εκε�νοι που θα �θελαν και θα μπορο�σαν να βοηθ�σουν στα κοινωνικ� αδι�ξοδα αληθιν�. Το �τι η κοινων�α �χει μεγαλ�τερη δ�ναμη απ� το �τομο δεν λ�ει τ�ποτα. Η δ�ναμ� της δεν ε�ναι παρ� η μεγ�θυνση των ατομικ�ν παρορμ�σεων �λων των μελ�ν της, μοι�ζει δηλαδ� με μεγεθυντικ� φακ�, αλλ� απ� μ�νη της δεν �χει ξεχωριστ� δ�ναμη. Το �τι οι κοινων�ες και τα δι�φορα συστ�ματα διακυβ�ρνησης φα�νονται να �χουν μια δικ� τους ισχ� ε�ναι αληθιν� μ�νον επιφανειακ�. Αυτ� η αυταπ�τη στηρ�ζεται στη δ�ναμη αδρ�νειας των ανθρ�πων που �μως ε�ναι επιλογ� τους και σε τελευτα�α αν�λυση απλ�ς σημα�νει πως η λειτουργ�α του συστ�ματος �χει ηθελημ�να αφεθε� στην αδρ�νεια �λων καθ�ς και στην εκμετ�λλευση �σων θ�λουν να το εκμεταλλευτο�ν προς �φελ�ς τους. Και δεν πρ�πει να ξεχν�με �τι η κοινων�α μπορε� να μεγεθ�νει σε αποτελεσματικ�τητα τ�σο το κακ� �σο και το καλ� που ε�ναι μ�σα στον �νθρωπο. Αυτ� λοιπ�ν το αυτον�ητο της καθημεριν�ς ζω�ς ε�ναι πλ�ρες αδιεξ�δων και εμπερι�χει τα α�τια για �να ζοφερ� μ�λλον.
Αυτ�ς ο εσωτερικ�ς διχασμ�ς οδηγε� τον �νθρωπο να νομ�ζει πως δεν �χει καμμ�α ευθ�νη για το κοινωνικ� γ�γνεσθαι με τη δικαιολογ�α �τι γενικ� και α�ριστα επιθυμε� το καλ�, αλλ� η αλ�θεια ε�ναι �τι την �δια στιγμ� θ�λει να κρατ�σει τον ανταγωνισμ� ως ακ�ραια τη δ�ναμη καταστροφ�ς της κοινωνικ�ς συνοχ�ς και η επιθυμ�α του για το καλ� (�ποια μορφ� ιδανικο� κι αν �χει) στην πραγματικ�τητα ε�ναι σαν �να ε�δωλο δευτερε�ουσας σημασ�ας και κατ�τερο απ� τις ατομικ�ς επιδι�ξεις του, δηλαδ� πρ�τα ο ατομικ�ς εαυτ�ς και μετ� τα ιδανικ�.
Το οξ�τερο λοιπ�ν πρ�βλημα του ανθρ�που (και το βαθ�τερο) ε�ναι το π�ς θα εναρμον�σει το μερικ� με το ευρ�τερο, και σε καμμ�α περ�πτωση δεν μπορε� να παραμεριστε� το �να � το �λλο. Το �διο συμβα�νει και μ�σα στον �διο �νθρωπο, �που υπ�ρχουν πολλ�ς διαφορετικ�ς τ�σεις αντιφατικ�ς μεταξ� τους και το πρ�βλημα ε�ναι ποιο ε�ναι το σημε�ο εναρμ�νισ�ς τους και ποιες πρ�πει να υποχωρ�σουν απ�ναντι σε υπ�ρτερες � σημαντικ�τερες. �να παρ�δειγμα αποτελε� η οικογ�νεια, �που συγκρο�ονται οι τ�σεις ανευθυν�τητας και «ελευθερ�ας» με τις τ�σεις φροντ�δας και αν�ληψης ευθ�νης. Εδ� η εναρμ�νιση β�βαια δεν μπορε� να σημα�νει λ�γη φροντ�δα και λ�γη ανευθυν�τητα, αλλ� πρ�πει να βρ�σκεται �να σημε�ο υπ�ρβασης στο οπο�ο η ευθ�νη θα πρ�πει να ε�ναι �κφραση ελευθερ�ας και �χι υποταγ�ς. Η ευθ�νη αποτελε� το μ�γιστο σημε�ο της ελευθερ�ας �ταν ε�ναι αυτοεγκαινιαζ�μενη και ορθ� κατευθυν�μενη. �μως �λα αυτ� απαιτο�ν πολλ� σκ�ψη και εργασ�α και δεν μπορε� παρ� να ε�ναι σταδιακ� βελτιο�μενα. Αν �μως δεν γ�νει η αναγκα�α προσπ�θεια, τ�τε η αλλαγ� δεν πρ�κειται να �λθει και η επιθυμ�α γι’ αυτ�ν θα ε�ναι φρο�δα και �χι �ντιμη.
Η Ιω�ννα Μουτσοπο�λου ε�ναι Δικηγ�ρος, μ�λος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ.
|