 |
|
���� ���������������, ������� ��� �������
��������� �����������
Απ�σπασμα απ� το βιβλ�ο:
“Η αρχα�α Ελληνικ� Δημοκρατ�α και η σημασ�α της για μας σ�μερα”
Κορν�λιος Καστορι�δης,
Εκδ�σεις �ψιλον
Internet: http://keimena11.files.wordpress.com/2011/04/cebaceb1cf83cf84cebfcf81ceb9ceb1ceb4ceb7cf83-ceb7-ceb1cf81cf87ceb1ceb9ceb1-ceb5cebbcebbceb7cebdceb9cebaceb7-ceb4ceb7cebccebfcebacf81.pdf
Η αντιπροσ�πευση Οι αρχα�οι δεν γνωρ�ζουν την υποκριτικ� και απατηλ� �ννοια της αντιπροσωπε�ας του λαο�, �πως δεν την γνωρ�ζουν και οι μεγ�λοι φιλ�σοφοι συμπεριλαμβανομ�νου και του Ρουσσ�. Για τους αρχα�ους, το ζ�τημα δεν �μπαινε καν, ο δε λ�γος ε�ναι εμφαν�ς. Απ� την στιγμ� κατ� την οπο�α, αμετ�κλητα και για ορισμ�νο χρονικ� δι�στημα (π.χ. π�ντε χρ�νια), αναθ�τει κανε�ς την εξουσ�α σε ορισμ�νους ανθρ�πους, �χει μ�νος του αλλοτριωθε� πολιτικ�. Ο Ρουσσ� �γραφε για τους �γγλους (γιατ� τ�τε η Αγγλ�α μ�νο ε�χε κοινοβο�λιο): Οι �γγλοι νομ�ζουν �τι ε�ναι ελε�θεροι μ�α μ�ρα στα π�ντε χρ�νια. Στο σημε�ο αυτ� ο Ρουσσ� ε�ναι, β�βαια, ενδοτικ�ς, δι�τι, φυσικ�, ο�τε μια μ�ρα στα π�ντε χρ�νια δεν ε�ναι ελε�θεροι: αυτ� που σκ�φτεται κανε�ς, οι επιλογ�ς που κ�νει αυτ� τη μ�ρα �χουν �δη καθοριστε� (και πολ� περισσ�τερο στη σημεριν� εποχ�) απ� τα προηγο�μενα π�ντε χρ�νια: απ� τον εκλογικ� ν�μο, απ� τα υπ�ρχοντα κ�μματα, τους υποψηφ�ους κλπ. Υπ�ρχει, στο σημε�ο αυτ�, μια βασικ� πολιτικ� αλλοτρ�ωση, που οι αρχα�οι δεν ε�χαν καν αντιμετωπ�σει ως πολιτικ� δυνατ�τητα, δεδομ�νου �τι θεωρο�σαν πως κανε�ς δεν μπορε� να αντιπροσωπε�σει τον πολ�τη στην Εκλησ�α του Δ�μου. Μ' �λλα λ�για, δεν υπ�ρχε αυτ� η θεολογικ� ιδ�α σ�μφωνα με την οπο�α η κυρ�αρχη υπ�σταση του λαο�, μετ� απ� μια μυστηρι�δη χημικ� διαδικασ�α, συμπυκν�νεται μια Κυριακ� και, μ�σω επιφοιτ�σεως, βρ�σκει σκ�νωμα σε 300 ανθρ�πους, οι οπο�οι την διατηρο�ν και την μεταφ�ρουν ενσαρκ�νοντ�ς την για π�ντε χρ�νια μ�χρι, να ξαναδιαλυθε� μ�σα στον λα� που την ξανασυμπυκν�νει και την μεταφ�ρει στους 300 κ.ο.κ.
Οι εκλογ�ς
Το δε�τερο χαρακτηριστικ� μπορε� να φανε� παραδοξολογ�α και �σως ερεθ�σει μερικο�ς -τ�σο το καλ�τερο �λλωστε. Για τους αρχα�ους, η αρχ� και η ιδ�α της δημοκρατ�ας δεν ε�ναι καθ�λου αυτ� που νομ�ζουμε εμε�ς σ�μερα, δηλαδ� οι εκλογ�ς. Ε�ναι η ψ�φος, βεβα�ως, (ψ�φιζαν, ναι � �χι, για τα δι�φορα θ�ματα). Δεν θεωρο�σαν �μως �τι οι �ρχοντες εκλ�γονται. εκτ�ς απ� ορισμ�νες εξαιρ�σεις, στις οπο�ες �δη αναφ�ρθηκα, οι �ρχοντες αναδεικν�ονται με κλ�ρο. Απ� τον Ηρ�δοτο μ�χρι και τον Αριστοτ�λη, θεωρο�σαν (και εφιστ� την προσοχ� στο σημε�ο αυτ�) �τι οι εκλογ�ς ε�ναι θεσμ�ς αριστοκρατικ�ς. Κι αν το καλοσκεφτε� κανε�ς, το πρ�γμα ε�ναι προφαν�ς. Εκλ�γει κανε�ς αυτο�ς που θεωρε� �ριστους, εν�, ταυτ�χρονα, κ�θε υποψ�φιος προσπαθε� να πε�σει τους εκλογε�ς �τι ε�ναι �ριστος. Β�βαια η λ�ξη �ριστος �χει διπλ� σημασ�α (την σημασ�α της καταγωγ�ς και της εγγενο�ς αξ�ας του ατ�μου). Αλλ� για τους αρχα�ους, η εκλογ� ε�ναι, κατ� κ�ριο λ�γο, αρχ� αριστοκρατικ�. Στο σημε�ο αυτ� υπεισ�ρχεται και �να �λλο κεφαλαι�δες θ�μα, το θ�μα της αρμοδι�τητας. Για την αρχα�α ελληνικ� αντ�ληψη, δεν υπ�ρχουν αρμ�διοι στον πολιτικ� τομ�α· η γν�μη �λων βαρα�νει το �διο. Δεν υπ�ρχει επιστ�μη � τ�χνη -με την αρχα�α ελληνικ� �ννοια του �ρου- των πολιτικ�ν πραγμ�των, η γν�ση της οπο�ας να επιτρ�πει στους κατ�χους της να θεωρο�νται καλ�τεροι ως κυβερν�ται. Στα πεδ�α �που αναμφισβ�τητα απαιτε�ται τ�χνη � ειδικ�ς γν�σεις, οι Αθηνα�οι διεξ�γουν εκλογ�ς. Εκλ�γουν, π.χ., κ�θε χρ�νο δ�κα στρατηγο�ς σε στρατιωτικ� αξι�ματα. Σ' αυτ� το πεδ�ο μπα�νει πρ�γματι ζ�τημα επιλογ�ς του αρ�στου, ο οπο�ος και διακρ�νεται απ' �τι �χει �δη κ�νει, απ' �λη του την συμπεριφορ� κλπ. Δεδομ�νης β�βαια της σημασ�ας που ε�χε τ�τε ο π�λεμος, οι στρατηγο� πα�ζουν, κατ� κ�ποιο τρ�πο, πολιτικ� ρ�λο. Σημασ�α, �μως, �χει η αρχα�α ελληνικ� αντ�ληψη, σ�μφωνα με την οπο�α, ζ�τημα αναδε�ξεως με εκλογ� μπα�νει μ�νο �που υπ�ρχει τεχνικ� αρμοδι�τητα, οπ�τε και �χει ν�ημα να διαλ�ξει κανε�ς τον καλ�τερο τεχν�τη. Εμφαν�ζεται, επομ�νως, το ερ�τημα: Ποιος ε�ναι ο αρμ�διος να διαλ�ξει τον καλ�τερο τεχν�τη; Ε�ναι καταπληκτικ� �τι, τ�σο για την κοιν� γν�μη των πολιτ�ν, �σο και για τον πιο αντιδραστικ� και κατ' εξοχ�ν αντιδημοκρατικ� φιλ�σοφο, δηλαδ� τον Πλ�τωνα, η απ�ντηση σ' αυτ� το ερ�τημα, που διαρκ�ς επαν�ρχεται ε�ναι η �δια: Ο αρμ�διος να διαλ�ξει τον καλ�τερο τεχν�τη δεν ε�ναι �νας �λλος τεχν�της αλλ� αυτ�ς που χρησιμοποιε� το προ��ν της εργασ�ας του. Ο καβαλ�ρης ε�ναι ο αρμ�διος να εκφ�ρει γν�μη για τον καλ�τερο πεταλωτ� � σαμαρτζ� και �χι �νας �λλος πεταλωτ�ς. Συνεπ�ς, αυτ�ς που ενδε�κνυται να διαλ�ξει τον καλ�τερο πολιτικ�, ε�ναι αυτ�ς που χρησιμοποιε� τις πολιτικ�ς του ικαν�τητες, δηλαδ� ο λα�ς. Κρ�νοντας απ� το αποτ�λεσμα, δηλαδ� τις επιλογ�ς που κ�νανε οι Αθηνα�ο, καταλαβα�νει κανε�ς �τι κ�ποιο δ�κο υπ�ρχει στην ιδ�α αυτ�. Δι�λεξαν ανθρ�πους σαν τον Θεμιστoκλ� και τον Περικλ�, βρ�βευσαν τραγωδ�ες σαν την Αντιγ�νη κλπ. Το κρ�τος Το τρ�το σημε�ο που πρ�πει να θιγε� ε�ναι η περ�φημη �ννοια του κρ�τους. Η αρχα�α ελληνικ� π�λις δεν μπορε� να ονομασθε� κρ�τος με την �ννοια που �χει ο �ρος αυτ�ς σ�μερα, δηλαδ� την �ννοια εν�ς μηχανισμο� ανεξ�ρτητου και ξ�χωρου απ� την κοινων�α. Η αρχα�α ελληνικ� κοιν�τητα ε�ναι π�λις, πολιτε�α και �χι κρ�τος. �ταν οι Νεο�λληνες, με την βο�θεια των προστ�τιδων δυν�μεων και των Βαυαρ�ν, �φτιαξαν το σ�γχρονο ελληνικ� κρ�τος, π�ρανε τη λ�ξη αυτ� απ� τα αρχα�α ελληνικ� �που δηλ�νει, απλ�ς και ορθ�τατα, την ωμ� β�α. Οι ξ�νοι φιλ�λογοι, και ιδ�ως οι Γερμανο�, μεταφρ�ζοντας την Πολιτε�α του Πλ�τωνα με τον τ�τλο Der Staat, δημιουργο�ν τερ�στια παρεξ�γηση. Τον Σεπτ�μβριο του '39 οι Waffen-SS εδημοσ�ευσαν μια γερμανικ� μετ�φραση του Επιταφ�ου του Περικλ�, του υψηλ�τερου δημοκρατικο� κειμ�νου που �χει ποτ� γραφτε�. Στην μετ�φραση αυτ�, η αντικατ�σταση της λ�ξεως «π�λις» απ� τη λ�ξη «Κρ�τος» αρκε� για να γ�νει το κε�μενο περ�που ναζιστικ�. Λ�ει ο Περικλ�ς: «οι �νθρωποι αυτο� θυσ�ασαν τον εαυτ� τους για την π�λη». Τι ε�ναι η π�λις; Σ�μφωνα με τον Θουκυδ�δη: «ἄνδρες γ�ρ π�λις», π�λις ε�ναι οι Αθηνα�οι. Επομ�νως η φρ�ση του Περικλ� σημα�νει �τι οι �νθρωποι θυσ�ασαν τον εαυτ� τους για τους �λλους, για τα υπ�λοιπα μ�λη της κοιν�τητας. Αυτ� στα γερμανικ� αποδ�δεται με το: «θυσ�ασαν τον εαυτ� τους για το κρ�τος». Το �διο και με το περ�φημο βιβλ�ο του Αριστοτ�λη που ανακαλ�φθηκε τον ΧΙΧ αι. την Ἀθηνα�ων Πολιτε�α. Καθηγητ�ς πανεπιστημ�ου, ελληνιστ�ς που ξ�ρουν ελληνικ� εκατ� φορ�ς καλ�τερα απ� μ�να, μεταφρ�ζουν : Η Πολιτε�α των Αθην�ν, λ�θος στοιχει�δες, για το οπο�ο θα �πρεπε να απορρ�πτεται πρωτοετ�ς φοιτητ�ς και το οπο�ο οφε�λεται, φυσικ�, σε προβολ� σχημ�των της εποχ�ς των μεταφραστ�ν. Για τους αρχα�ους �λληνες δεν υπ�ρχει Πολιτε�α των Αθην�ν. Αθ�ναι ε�ναι γεωγραφικ� �κφραση. Η π�λη ε�ναι οι Αθηνα�οι. Ἄνδρες γ�ρ π�λις. Ο Θουκυδ�δης δεν μιλ�ει ποτ� για Αθ�να � και για οποιαδ�ποτε �λλη π�λη. �ταν πρ�κειται για την π�λη λ�ει: οι Αθηνα�οι, οι Κορ�νθιοι, οι Μυτιληνα�οι. Λ�ει: Αθ�να, Κ�ρινθος κλπ. �ταν πρ�κειται για τον τ�πο. Η π�λις δεν ε�ναι γεωγραφικ�ς προσδιορισμ�ς. Πριν απ� τη ναυμαχ�α της Σαλαμ�νος, απελπισμ�νος ο Θεμιστοκλ�ς γιατ� οι υπ�λοιποι �λληνες δεν δ�χονται τα επιχειρ�ματ� του να δοθε� η μ�χη στο μ�ρος αυτ� απειλε� λ�γοντας: εμε�ς (που �χουμε τα περισσ�τερα καρ�βια) θα φ�γουμε και θα φτι�ξουμε μια �λλη π�λη αλλο�, στην Ιταλ�α. Με αυτ� εννοε� �τι η Αθ�να θα ε�ναι εκε� π�ρα, �τι η Αθ�να ε�ναι εκε� που ε�ναι οι Αθηνα�οι και �χι οι Αθηνα�οι εκε� που ε�ναι η Αθ�να. Κι �μως, �νας Θε�ς ξ�ρει αν οι Αθηνα�οι �ταν συνδεδεμ�νοι με την γη τους. Θεωρο�σαν τους εαυτο�ς τους ως τους μ�νους αυτ�χθονες �λληνες, θεωρο�σαν �τι ε�χανε φυτρ�σει μ�σα απ� τη γη. Η εδαφικ� αντ�ληψη της πολιτικ�ς κοιν�τητας ε�ναι σ�γχρονη αντ�ληψη. Αρχ�ζει στους ρωμα�κο�ς χρ�νους και κορυφ�νεται με την φεουδαρχ�α. Θα σταματ�σω εδ�, αν και θα ε�χα πολλ� να προσθ�σω. Θα προσπαθ�σω μ�νο, συνοψ�ζοντ�ς τους σε λ�γες φρ�σεις, να κ�νω σαφ�στερους τους λ�γους για τους οπο�ους �λα αυτ� διατηρο�ν μια εξαιρετικ� επικαιρ�τητα. Θα υπενθυμ�σω �τι κ�θε φορ� που ξεκ�νησε �να πραγματικ� δημοκρατικ� πολιτικ� κ�νημα στους τελευτα�ους αι�νες -κι αυτ� ισχ�ει κατ' εξοχ�ν για τις αρχ�ς του εργατικο� κιν�ματος- ξαναεφε�ρε, ξαναεπιν�ησε, ξαναδημιο�ργησε μερικ�ς απ� τις βασικ�ς ιδ�ες για τις οπο�ες μιλ�σαμε σ�μερα. Η ιδ�α της �μεσης δημοκρατ�ας βρ�σκεται σαφ�ς στην αμερικανικ� επαν�σταση του 1776. Τα Town Hall Meetings, δηλαδ� οι συνελε�σεις �λων των πολιτ�ν, οι οπο�οι αποφασ�ζουν απ� κοινο� για την συμμετοχ� στον π�λεμο εναντ�ον των �γγλων, για τους φ�ρους, για το Σ�νταγμα της Πολιτε�ας � της Ομοσπονδ�ας, �χουν τερ�στια σημασ�α. Ακ�μα και σ�μερα, ο θεσμ�ς αυτ�ς διατηρε� μια κ�ποια ζωτικ�τητα στην σ�γχρονη Αμερικ�, με την μορφ� της �μεσης συμμετοχ�ς των πολιτ�ν στις αποφ�σεις των τοπικ�ν μον�δων αυτοδιο�κησης. Πολ� περισσ�τερο συναντ� κανε�ς το στοιχε�ο αυτ� στους κανονισμο�ς που θ�σμισαν τα αγγλικ� συνδικ�τα τα πρ�τα πεν�ντα � εξ�ντα χρ�νια της υπ�ρξεως τους. Τα μ�λη των συνδικ�των κατελ�μβαναν εκ περιτροπ�ς �λες τις υπε�θυνες θ�σεις. �χι μ�νο δεν υπ�ρχαν μ�νιμοι αρχηγο� -τους οπο�ους αργ�τερα πολ� σωστ� ονομ�ζουμε γραφειοκρ�τες των συνδικ�των- αλλ� δεν υπ�ρχαν καν εκλεγ�μενοι. Οι επικεφαλ�ς θ�τευαν εκ περιτροπ�ς. Ας σημειωθε� �τι ο Λ�νιν, σ' �να απ' τα νεανικ� του �ργα, χαρακτηρ�ζει αυτ� τον τρ�πο οργ�νωσης σαν πρωτ�γονη δημοκρατ�α. Στη συν�χεια, στο Κρ�τος και Επαν�σταση, �που υπεραμ�νεται τρ�πον τιν� της αμ�σου δημοκρατ�ας, τον αποκαλε�, ακριβ�ς, �μεση δημοκρατ�α και τον επαινε�. Η τρ�τη φ�ση του δρ�ματος ε�ναι, φυσικ�, αυτ� που �κανε ο �διος μετ� απ� τον Οκτ�βρη, �που ο�τε �μεση, ο�τε αντιπροσωπευτικ� δημοκρατ�α υπ�ρχει· αλλ� αυτ� β�βαια ε�ναι μια �λλη ιστορ�α. Δε�τερο στοιχε�ο: η ανακλητ�τητα. Η ανακλητ�τητα των υπευθ�νων �ταν �νας απ� τους θεσμο�ς της Κομμο�νας του Παρισιο� -για τον οπο�ο και την επα�νεσε ο Μαρξ. Αυτ� σημα�νει �τι κ�θε υπε�θυνος ε�ναι ανακλητ�ς διαρκ�ς απ' αυτο�ς που τον εξ�λεξαν, ασχ�τως τακτ�ν προθεσμι�ν εκλογ�ς κλπ. Την ανακλητ�τητα την συναντ�με επ�σης στην αρχ� της εκλογ�ς των αντιπροσ�πων στα πραγματικ� σοβι�τ, πριν να υποδουλωθο�ν τελε�ως στο Κ�μμα. �σχυσε και στα εργατικ� συμβο�λια στη Ιταλ�α και στην Γερμαν�α το '20-'21, �πως και στην Ουγγαρ�α το '56. Τ�λος, αν και δεν χρει�ζεται καν να το υπενθυμ�σω, η αυτοκυβ�ρνηση, δηλαδ� η κατ�ργηση της αντινομ�ας μεταξ� κρ�τους-ανεξ�ρτητου μηχανισμο� αφ' εν�ς και κοινων�ας αφ' ετ�ρου, με την αναδημιουργ�α μιας πραγματικ�ς πολιτικ�ς κοιν�τητας, μιας κοινωνικ�ς ομ�δας που ε�ναι ικαν� να αυτοκυβερν�ται, που δεν �χει αν�γκη απ� �να εξωτερικ� μηχανισμ� εξειδικευμ�νο και επιφορτισμ�νο με το �ργο αυτ�, �ταν και παραμ�νει �νας απ� τους κεντρικο�ς σκοπο�ς κ�θε κιν�ματος που επιδι�κει μια ριζικ� αναμ�ρφωση της σημεριν�ς κοινων�ας προς την κατε�θυνση μιας αυτ�νομης κοινων�ας μ�σα στην οπο�α να ζουν αυτ�νομα οι �νθρωποι".
|