������ � ����� ��������� ��� � ������������ ��� �����������;

��� ������� ������������

Στην κρ�σιμη εποχ� που διαν�ουμε, παγκ�σμια και �χι μ�νον εθνικ�, παρ� τη θεσμικ� αν�πτυξη της «δημοκρατ�ας» και την τεχνολογικ� πρ�οδο του πολιτισμο� μας ανακαλ�πτουμε πως υπ�ρχει τερ�στιο �λλειμμα δημοκρατ�ας και στροφ� προς τον ολοκληρωτισμ�, παρ�τι τα χρησιμοποιο�μενα στη Δ�ση μ�σα επιβολ�ς ε�ναι προς το παρ�ν διαφορετικ� απ� �,τι υπ�ρξαν στο παρελθ�ν.
Η Δημοκρατ�α �χει τρ�πον τιν� διττ� μορφ�: αφεν�ς μεν τη μορφ� που της δ�νει το Σ�νταγμα και αφετ�ρου την ιδανικ� μορφ� που μπορε� να οραματισθε� ο �νθρωπος.

Αυτ� τα δ�ο βρ�σκονται σε συνεχ� επαφ� και τριβ� μεταξ� τους. Η αποκλειστικ� προσ�λωση στον ν�μο που της δ�νει συγκεκριμ�νη οργανωτικ� μορφ� οδηγε� αναπ�φευκτα σε προβλ�ματα, επειδ� η κοινων�α αλλ�ζει συνεχ�ς και �τσι αναδ�ονται ν�α προβλ�ματα στην επιφ�νεια που η προηγο�μενη μορφ� της δημοκρατ�ας δεν μπορε� πια να επιλ�σει. Για παρ�δειγμα, η �παρξη και μ�νον κοινοβουλ�ων μπορε� κ�ποτε να �ταν μεγ�λη πρ�οδος και να αρκο�σε για τη δημοκρατ�α, αλλ� σ�μερα με τ�σο πολ�πλοκη παγκ�σμια οικονομικ� δι�ρθρωση δεν επαρκε�, γιατ� δεν μπορε� να αντισταθμ�σει και να εξισορροπ�σει τις αρνητικ�ς επιρρο�ς αυτ�ς της οικονομ�ας. Π�ραν το�του, ο σημεριν�ς �νθρωπος ε�ναι πολ� περισσ�τερο ενημερωμ�νος και ενεργ�ς, πρ�γμα που σημα�νει πως πρ�πει οι θεσμο� να μετασχηματιστο�ν �τσι �στε ο �νθρωπος να μπορε� να συμμετ�χει περισσ�τερο στα κοιν�.

�να απ� τα κυρ�αρχα σημε�α στα οπο�α π�σχει η δημοκρατ�α ε�ναι η ερμηνε�α και εφαρμογ� της αρχ�ς της λα�κ�ς κυριαρχ�ας, την οπο�α για τη χ�ρα μας εγγυ�ται το �ρθρο 1 παρ. 2 και 3 του ελληνικο� συντ�γματος που λ�ει: «Θεμ�λιο του πολιτε�ματος ε�ναι η Λα�κ� κυριαρχ�α. �λες οι εξουσ�ες πηγ�ζουν απ� τον Λα�, υπ�ρχουν υπ�ρ αυτο� και του �θνους και ασκο�νται �πως ορ�ζει το Σ�νταγμα». Συναφ�ς με αυτ� ε�ναι και το επ�μενο �ρθρο 2 του Συντ�γματος που ορ�ζει �τι: «Ο σεβασμ�ς και η προστασ�α της αξ�ας του ανθρ�που αποτελο�ν την πρωταρχικ� υποχρ�ωση της Πολιτε�ας». Χωρ�ς αυτ� το δε�τερο �ρθρο δεν θα μπορο�σε να θεμελιωθε� η λα�κ� κυριαρχ�α και η αναφορ� της θα �ταν απλ�ς λ�ξεις.

Α. Προβλ�ματα και εμπ�δια στη Λα�κ� Κυριαρχ�α.

Η συνταγματικ� �μως επιταγ� δεν αρκε� για την εκπλ�ρωση αυτ�ς της διακ�ρυξης στην πρ�ξη. Π�ντοτε η πρ�ξη υπολε�πεται των διακηρ�ξεων και των ν�μων και γι’ αυτ� το πρ�βλημα ευθ�νονται δι�φοροι παρ�γοντες. Στο θ�μα της λα�κ�ς κυριαρχ�ας η διαστρ�βλωση αυτ�ς της αρχ�ς, που ε�ναι θεμελι�δης για τη δημοκρατ�α, προ�ρχεται απ� δ�ο παρ�γοντες αντιμαχ�μενους:

1.-Την εκ μ�ρους του �διου του λαο� ανεπαρκ� καταν�ηση και ανταπ�κριση στις αν�γκες της διακυβ�ρνησης (�χι της κυβ�ρνησης), �ταν δηλαδ� ο λα�ς δεν κατανοε� ε�τε τις προβαλλ�μενες ιδ�ες ε�τε αδιαφορε� για τα κοιν� ε�τε και τα δ�ο και

2.-Την εκ μ�ρους της εκ�στοτε κυβερν�σας ελ�τ παραχ�ραξη της δημοκρατικ�ς επιταγ�ς που μπορε� να οφε�λεται σε δ�ο λ�γους:

(α)στην ασ�φεια των συνθηκ�ν, των περιστ�σεων, δηλαδ� �ταν η λα�κ� βο�ληση δεν ε�ναι σαφ�ς, οπ�τε απαιτε�ται ερμηνε�α � εικασ�α της λα�κ�ς βο�λησης � �ταν δεν ε�ναι σ�γουρο ποια ε�ναι η πολιτικ� επιλογ� που θα ωφελο�σε τον λα� και

(β)στην επιθυμ�α των ελ�τ αφεν�ς μεν για εξουσιαστικ� χειραγ�γηση της λα�κ�ς βο�λησης, που ε�ναι ε�τε ρητ� εκφρασμ�νη ε�τε συν�γεται απ� τις περιστ�σεις ε�τε πρ�πει να την διερευν�σει κανε�ς, και αφετ�ρου για διατ�ρηση της εξουσ�ας τους π�ση θυσ�α, ακ�μη και εν�ντια στο κοιν� καλ�, οπ�τε οι διακηρ�ξεις ε�ναι σκ�πιμα ασαφε�ς � ευθ�ως ψευδε�ς προς αποφυγ� δ�σμευσης � υποκλοπ� της ψ�φου του λαο� και συν�θως απευθ�νονται στο θυμικ� των πολιτ�ν, στις προκαταλ�ψεις και στην ικανοπο�ηση, π.χ. των ενστ�κτων �πως με υψηλο�ς τ�νους για την πατρ�δα � την ευημερ�α, και συντελο�νται κυρ�ως με την απ�κρυψη και διαστρ�βλωση των πληροφορι�ν και των ιδε�ν. Ο κυρ�αρχος πολιτικ�ς λ�γος δεν ε�ναι ουσιαστικ�ς, αλλ� παραπλανητικ�ς, δεν αποβλ�πει στην καταν�ηση, αλλ� αντ�θετα στην προσωπικ� ν�κη π�ση θυσ�α με πλ�ρη αποξ�νωση απ� την αλ�θεια και την πραγματικ� αν�γκη.

Β�βαια υπ�ρχει και η σπ�νια περ�πτωση που μπορε� να αναδειχθε� �νας κυβερν�της τ�σο ακ�ραιος που να φ�ρει στην κυριολεξ�α με δικ� του ευθ�νη και πρωτοβουλ�α �ναν λα� στο αναγκα�ο σημε�ο ορθ�ς ρ�θμισης του κοινωνικο� γ�γνεσθαι. �νας τ�τοιος �ταν ο Σ�λωνας που οικοδ�μησε τη δημοκρατ�α στην αρχα�α Αθ�να και προπορευ�ταν κατ� πολ� της εποχ�ς του – και �πως φα�νεται και της εποχ�ς μας.

�μως σ�μερα ε�ναι η �ρα που η ανθρωπ�τητα �χει την ωριμ�τητα να αποφασ�σει για λογαριασμ� της και ε�ναι κυριολεκτικ� οπισθοδρ�μηση να προσδοκ� �ναν ηγ�τη που να δρ�σει οικε�α βουλ�σει προς �φελ�ς της, εν� η �δια θα παραμ�νει παθητικ�. Στο συγκεκριμ�νο σημε�ο θα �ταν χρ�σιμο να παραθ�σουμε �να απ�σπασμα απ� �να σημαντικ� �ρθρο του Immanuel Kant για τον Διαφωτισμ�: «Διαφωτισμ�ς ε�ναι η �ξοδος του ανθρ�που απ� την ανωριμ�τητ� του για την οπο�α φτα�ει ο �διος. Ανωριμ�τητα ε�ναι η αδυναμ�α του ανθρ�που να μεταχειρ�ζεται το νου του χωρ�ς την καθοδ�γηση εν�ς �λλου.. Φτα�ει γι’ αυτ� την ανωριμ�τητ� του ο �νθρωπος, �ταν η αιτ�α της �γκειται �χι σε ανεπ�ρκεια του νου αλλ� στην �λλειψη της απ�φασης και του θ�ρρους να μεταχειριστε� το νου του χωρ�ς την καθοδ�γηση εν�ς �λλου .... Η οκνηρ�α και η δειλ�α ε�ναι οι αιτ�ες που τ�σοι πολλο� �νθρωποι προτιμο�ν να παραμ�νουν σε �λη τους τη ζω� αν�ριμοι, μ�λο που η φ�ση απ� καιρ� τους �χει αποδεσμε�σει απ� την ξ�νη καθοδ�γηση και που ορισμ�νοι �λλοι γ�νονται τ�σο ε�κολα κηδεμ�νες τους».[1]

Επιπλ�ον ο σημεριν�ς κ�σμος ε�ναι τ�σο περ�πλοκος, πολυπληθ�ς και τ�σο �ντονα οργανωμ�νος που �νας τ�τοιος ηγ�της (π.χ. σαν τον Σ�λωνα) ε�ναι καταδικασμ�νος να αποτ�χει χωρ�ς την ενεργητικ� στ�ριξη και συμμετοχ� της κοινων�ας. Να σημει�σουμε εδ� �τι ο Σ�λωνας στη δημοκρατ�α της αρχα�ας Αθ�νας απαιτο�σε με ν�μο απ� τους πολ�τες να συμμετ�χουν στα κοιν�. Μπορε� στη σημεριν� κοινων�α αυτ� να ε�ναι δ�σκολο να επιβληθε�, �μως πρ�πει να επιδι�κεται απ� την �δια την κοινων�α απαιτ�ντας τους αν�λογους θεσμο�ς. Το πολυπληθ�ς της κοινων�ας δεν μπορε� να ε�ναι εμπ�διο την στιγμ� που υπ�ρχουν τα τεχνολογικ� μ�σα που θα διευκολ�νουν τη συμμετοχ� και τη διαφ�νεια.

Το θεμελι�δες πρ�βλημα εδ� ε�ναι η αδρ�νεια του ανθρ�που η οπο�α εκτρ�φει ακ�μη περισσ�τερο την ιδιοτ�λει� του. Η αδρ�νεια αυτ� δεν ε�ναι σωματικ�, αλλ� αδρ�νεια της συνε�δησης του ανθρ�που που επιθυμε� να διαχειρ�ζεται κ�ποιος �λλος τα προβλ�ματα για λογαριασμ� του, χωρ�ς ο �διος να συμμετ�χει και χωρ�ς να προβα�νει στις απαιτο�μενες αλλαγ�ς της ζω�ς του. Αλλ� αυτ� η μετ�θεση της ευθ�νης πρ�πει να πα�σει και να αναληφθε� οικειοθελ�ς η ευθ�νη για τη διαχε�ριση των κοιν�ν. Τ�τε μ�νον μπορο�με να �χουμε αληθιν� αντιπροσ�πευση και δημοκρατικ� �λεγχο.

Β. Η εκ μ�ρους του λαο� ανεπ�ρκεια καταν�ησης και ανταπ�κρισης.

Η καταν�ηση ε�ναι εξαιρετικ� σημαντικ� και αποτελε� τη β�ση που θα ανασ�ρει και θα αναδε�ξει τις κατ�λληλες δυν�μεις διακυβ�ρνησης και θα κατευθ�νει την πολιτικ� διαχε�ριση. �μως η καταν�ηση δεν ε�ναι απλ� λ�ψη πληροφορ�ας και διανοητικ� επεξεργασ�α, ε�ναι τρ�πος αντ�ληψης που προ�ποθ�τει αποδοχ� των κατ�λληλων αξι�ν, με λ�γα λ�για ε�ναι θ�ληση για διερε�νηση, αποδοχ� και εφαρμογ� αξι�ν και αντ�ληψη της πραγματικ�τητας. Γι’ αυτ� δεν ε�ναι δυνατ�ν αν�ριμος λα�ς υπ� την παραπ�νω �ννοια να �χει �ριμη κυβ�ρνηση, παρ� μ�νον σπ�νια. �πως αναφ�ραμε σε προηγο�μενο �ρθρο, για την λειτουργ�α μιας αληθιν�ς δημοκρατ�ας απαιτε�ται αληθιν� κοινωνικ�τητα ως καταν�ηση και αποδοχ� των ιδε�ν και αρχ�ν που πρ�πει να ρυθμ�ζουν τη ζω�, ως αυτοεγκαινιαζ�μενη υπευθυν�τητα απ�ναντι στον εαυτ� και την κοινων�α και ως ενεργ� ενδιαφ�ρον για τα κοιν�.

Η ανεπαρκ�ς καταν�ηση στηρ�ζεται σε δ�ο �λλες ανεπ�ρκειες: (α)την ανεπ�ρκεια γν�σεων και (β)την ηθικ� ανεπ�ρκεια .

Η ανεπαρκ�ς καταν�ηση, ε�τε οφε�λεται στην �λλειψη γν�σεων ε�τε στην �λλειψη �θους, οδηγε� σε ελλιπ� ανταπ�κριση στις ιδ�ες που πρ�πει να δι�πουν τη δημοκρατ�α. �μως πιστε�ουμε πως η θεμελι�δης ανεπ�ρκεια του ανθρ�που ε�ναι η ηθικ� – και δεν μιλ�με σε καμμ�α περ�πτωση ο�τε για τη συμβατικ� ηθικ� ο�τε για την αφελ� συναισθηματικ�τητα. Δεν ε�χε �δικο ο Χ�γκελ �ταν μιλο�σε για «μια τ�τοια προσ�λωση στην αφηρημ�νη αλ�θεια που να κ�νει τα ιδιοτελ� συμφ�ροντα που κινο�ν την καθημεριν� ζω� ανθρ�πων και λα�ν να σιγ�σουν». �μως αυτ� η αφηρημ�νη αλ�θεια �πτεται των ιδε�ν, οι οπο�ες με τη σειρ� τους ε�ναι εξαιρετικ� απαξιωμ�νες στον κ�σμο, αν και κατ� καιρο�ς γ�νονται θ�ατρο φανατικ�ν ιδεολογικ�ν συγκρο�σεων.

Στην πραγματικ�τητα �λη η αναγκα�α μεταμ�ρφωση της ανθρ�πινης ζω�ς θα οδηγ�σει σε α�ξηση της λα�κ�ς κυριαρχ�ας, επειδ� θα καταστ�σει τον �νθρωπο περισσ�τερο ακ�ραιο ως �τομο και πιο ενεργ� και κοινωνικ� ως πολ�τη.

Γ. Οι κυβερν�σες ελ�τ και η διαχε�ριση της εξουσ�ας.

Η διαχε�ριση της εξουσ�ας δεν �χει σχ�ση με τη διακυβ�ρνηση. Λ�γοντας στο παρ�ν �ρθρο «εξουσ�α» εννοο�με την ιδιοτελ� επιβολ� ισχ�ος. Αυτ� η εξουσ�α ε�ναι η μ�χρι σ�μερα ιστορ�α της ανθρωπ�τητας, με κ�ποιες εξαιρ�σεις που βο�θησαν στη δημιουργ�α και τη διατ�ρηση του πολιτισμο�. Και �λη η ιστορ�α της δημοκρατ�ας ε�ναι η ιστορ�α της ωρ�μανσης του ανθρ�που και της ανθρωπ�τητας και η πορε�α προς την αν�ληψη της αντ�στοιχης ευθ�νης.

Η δημιουργ�α θεσμ�ν αποσκοπε� στη διασφ�λιση της δημοκρατικ�ς λειτουργ�ας, αλλ� οι θεσμο� χωρ�ς την προστασ�α και τη συμμετοχ� της κοινων�ας δεν μπορο�ν να εγγυηθο�ν για πολ� τη δημοκρατ�α. Αν τα μ�λη της κοινων�ας ως πολ�τες � ως κρατικο� λειτουργο� παραβι�ζουν για �διον �φελος τους θεσμο�ς, τ�τε η δημοκρατ�α π�σχει και οδηγε�ται βαθμια�α στον ολοκληρωτισμ� με τους θεσμο�ς να λειτουργο�ν πλ�ον ως εργαλε�α του ολοκληρωτισμο�.[2]

Για παρ�δειγμα, ο πλ�ον θεμελι�δης θεσμ�ς της δημοκρατ�ας ε�ναι η δι�κριση των εξουσι�ν, �που οι τρεις εξουσ�ες, εκτελεστικ� – δικαστικ� – νομοθετικ�, σαν σκοπ� �χουν την αποφυγ� της διαπλοκ�ς αν�μεσα στις εξουσ�ες και της επιβολ�ς της μιας απ�ναντι στην �λλη και την ισχυροπο�ηση του δημοκρατικο� ελ�γχου. Αλλ� αυτ� η ανεξαρτησ�α μεταξ� των εξουσι�ν στην πραγματικ�τητα �χει ανατραπε� προ πολλο�, επειδ�, αντ� να νομοθετε� κυρ�ως η νομοθετικ� εξουσ�α, αυτ� που νομοθετε� ε�ναι η εκτελεστικ� με τη νομοθετικ� να �χει απλ�ς το χρ�ος της επικ�ρωσης των προτειν�μενων απ� την κυβ�ρνηση νομοσχεδ�ων. Αν μ�λιστα υπολογ�σει κανε�ς �τι οι βουλευτ�ς, που απαρτ�ζουν τη βουλ�, υποτ�σσονται στην κομματικ� πειθαρχ�α, καταλ�γει στο συμπ�ρασμα πως οι βουλευτ�ς θα αποδ�χονται � θα απορρ�πτουν �κριτα τα προτειν�μενα νομοσχ�δια αν�λογα με την �ποψη των κομματικ�ν ελ�τ. Και αυτ� ε�ναι η πραγματικ�τητα. Επιπλ�ον η συγκ�ντρωση ισχ�ος στην εκτελεστικ� εξουσ�α μεγαλ�νει την επιρρο� της επ�νω και στις δ�ο �λλες εξουσ�ες, νομοθετικ� και δικαστικ�.

Επ�σης τα �δια τα κ�μματα λειτουργο�ν με τρ�πο που η επιρρο� τους στη δημοκρατ�α γ�νεται αρνητικ� και καταλ�γουν να ε�ναι αντιδημοκρατικ�ς οργαν�σεις μ�σα σε �να ευρ�τερο σχ�διο δημοκρατ�ας, το οπο�ο �μως δεν μπορο�ν να εξυπηρετ�σουν.

Το μεγ�λο ερ�τημα που π�ντα υπ�ρχε, που �μως σ�μερα ε�ναι δραματικ� προφαν�ς, ε�ναι αν οι κυβερν�σεις �χουν νομιμοπο�ηση �ταν – σχεδ�ν π�ντοτε – �λλα υπ�σχονται και �λλα πρ�ττουν � �ταν πρ�ττουν μυστικ�, χωρ�ς να μπορε� ο λα�ς να ενημερωθε� και να αντιδρ�σει αναλ�γως, πρ�γμα που ε�ναι �κφραση ολοκληρωτισμο�. Αυτ� π�ντοτε απασχολο�σε τη συνταγματικ� επιστ�μη και, �σχετα απ� το τι επικρ�τησε στο πεδ�ο της εφαρμογ�ς, �χει φθ�σει η εποχ� που αυτ� τα ζητ�ματα �χουν τεθε� επιτακτικ� στο πεδ�ο του κοινωνικο� γ�γνεσθαι και η αντιμετ�πισ� τους δεν μπορε� να αποφευχθε� πλ�ον με κομφορμιστικ�ς υπεκφυγ�ς. Αυτ� που εφαρμ�ζεται στην πρ�ξη ε�ναι η νομιμοπο�ηση των κυβερν�σεων να βασ�ζεται μ�νον σε τυπικο�ς παρ�γοντες �πως οι εκλογ�ς, χωρ�ς �μως να ερευν�ται η συν�πεια λ�γου και πρ�ξης, αλλ� αυτ� πια δεν αρκε� για μια �στω επιφανειακ� ομαλ�τητα.

Δ. Ο ελιτισμ�ς ως πηγ� διαρκε�ας των προβλημ�των.

Οι ελ�τ αντιμετωπ�ζονται συν�θως ως τ�ξεις, �μως αυτ� δεν ε�ναι χρ�σιμη αντ�ληψη, γιατ� στις ελ�τ προσχωρε� οποιοσδ�ποτε αποκτ�ει δ�ναμη και οι κατ�τερες «τ�ξεις» τροφοδοτο�ν συνεχ�ς τις ελ�τ εξουσ�ας με �τομα που ξεχωρ�ζουν απ� αυτ�ς, με αποτ�λεσμα ακ�μη και οι επαναστ�σεις να καταλ�γουν τελικ� στο �διο σημε�ο.

Το βασικ� πρ�βλημα του ανθρ�που και της κοινων�ας του ε�ναι �χι μ�νον οι ελ�τ (παρ� μ�νον σε συγκεκριμ�νο τ�πο και χρ�νο), αλλ� κυρ�ως ο ελιτισμ�ς, ο οπο�ος ε�ναι μια σταδιακ� �κφραση αποξ�νωσης, υπεροχ�ς και επιβολ�ς π�νω στους �λλους. Ε�ναι πολ� περισσ�τερο συνειδησιακ� πρ�βλημα παρ� πρ�βλημα περιστ�σεων �πως δυστυχ�ς καταλ�γει να γ�νεται αντιληπτ�. Δεν ε�ναι φυσικ� φαιν�μενο (π.χ. σεισμ�ς!) ο�τε οφε�λεται σε ψυχολογικ� χαρακτηριστικ� που διαθ�τουν μ�νον λ�γοι. Ο καθημεριν�ς �νθρωπος εκφρ�ζει τα δ�ο πρ�τα στ�δια (αποξ�νωση και τ�ση υπεροχ�ς) με πληρ�τητα, αλλ� το τρ�το, την επιβολ�, την εκφρ�ζει στο μικροκοινωνικ� του περιβ�λλον π.χ. την οικογ�νεια και �χι στον δημ�σιο β�ο, γιατ� η κοινωνικ� του δ�ναμη ε�ναι ανεπαρκ�ς, εν� οι πιο ισχυρο� εκφρ�ζουν και το τρ�το σε μεγ�λη κλ�μακα. Π�ντως η πορε�α και των δ�ο τε�νει προς την ολοκληρωμ�νη επιβολ�, παρ�λο που για τους πολλο�ς δεν ευοδ�νεται αυτ� η επιθυμ�α. �μως η ουσ�α δεν αλλ�ζει και αυτ� απαιτε� ιδια�τερη προσοχ�. Η εσωτερικ� επ�λυση του προβλ�ματος εκ μ�ρους των πολλ�ν ε�ναι αυτ� που θα εξαλε�ψει την επιβολ� και που θα ε�ναι σε κ�θε περ�πτωση ικαν� να αποτρ�ψει αποτελεσματικ� την ιδιοτελ� επιβολ� που επιχειρε�ται απ� τους λ�γους.

Μ�λιστα ο ναρκισσισμ�ς της αποξ�νωσης και της υπεροχ�ς του καθημερινο� ανθρ�που τον καθιστ� παθητικ� και ευ�λωτο, γιατ� του αφαιρε� τη δια�γεια αντ�ληψης και τον βυθ�ζει στην ικανοπο�ηση των μικροσυμφερ�ντων της καθημεριν�τητ�ς του.

Κοινων�α χωρ�ς �ραμα δεν μπορε� να ευημερ�σει για πολ� ο�τε υλικ� ο�τε ψυχολογικ�. �μως το �ραμα δεν μπορε� να στηριχθε� στην καθημεριν�τητα και συνδ�εται �ρρηκτα με το �θος ως ατομικ� ακεραι�τητα συνδυασμ�νη με κοινωνικ� ευθ�νη.

Αυτ� τι σημα�νει;

α)�τι η καθημεριν�τητα μεν υπ�ρχει, αλλ� η συνε�δηση του ανθρ�που εκτε�νεται και π�ραν αυτ�ς και

β)�τι το �θος δεν ε�ναι παθητικ�τητα και συναισθηματισμ�ς, η ατομικ� ακεραι�τητα δεν ε�ναι ατομιστικ� ανευθυν�τητα και η κοινωνικ� ευθ�νη δεν μπορε� να ε�ναι ανελευθερ�α που εξαφαν�ζει το �τομο.

Ο συν�θης διαχωρισμ�ς των δ�ο αυτ�ν π�λων της ανθρ�πινης �παρξης (ατ�μου και κοινων�ας � ατομικ�τητας και ολ�τητας) δημιουργε� χαοτικ�τητα και δι�σπαση τ�σο ατομικ� �σο και κοινωνικ�. Οι φανατικ�ς τοποθετ�σεις υπ�ρ του εν�ς � του �λλου π�λου τροφοδοτο�ν και τους δ�ο σε μια σ�γκρουση χωρ�ς δι�ξοδο, εν� αντιθ�τως απαιτε�ται επειγ�ντως μ�α σ�νθεση και των δ�ο. Αυτ� εξ�λλου η σ�νθεση ε�ναι και το θεμελι�δες πρ�βλημα του ανθρ�που που παραπα�ει αν�μεσα στα δ�ο. Γι’ αυτ�ν τον λ�γο η Δημοκρατ�α ε�ναι �να εγχε�ρημα υπερβολικ� δ�σκολο, απαιτ�ντας μια ισορροπημ�νη σ�νθεση των δ�ο αυτ�ν π�λων, πρ�γμα που απαιτε� τ�σο θεσμο�ς �σο και �ριμη ατομικ� συμμετοχ� στα κοιν�.

Ε. Λα�κ� Κυριαρχ�α και αντιτιθ�μενα συμφ�ροντα.

Β�βαια η λα�κ� κυριαρχ�α δεν ε�ναι τ�σο ε�κολα προσδιορ�σιμη, γιατ� στην κοινων�α υπ�ρχουν αντιτιθ�μενα συμφ�ροντα, �χι μ�νον αν�μεσα στους λ�γους ισχυρο�ς και τους πολλο�ς αν�σχυρους, αλλ� και αν�μεσα στους πολλο�ς. Επιπλ�ον, απλ� σ�νολα ανθρ�πων διασπασμ�να, συγκρου�μενα μ�σα τους και ανελε�θερα, απ�χουν πολ� απ� το να αποτελο�ν μια υγι� κοινων�α σ�νθεσης ατ�μου και συν�λου και να διαθ�τουν μια φωτισμ�νη κοιν� γν�μη, �ντας �τσι «αντικε�μενα» προς χειρισμ� � «υποκε�μενα» τυχα�ας και στιγμια�ας επιβολ�ς. Αυτ� ε�ναι και η αληθιν� δυσχ�ρεια.

Το πλειοψηφικ� σ�στημα �μως ε�ναι το μ�νο που μπορε� να εφαρμοστε� περισσ�τερο αβλαβ�ς, χωρ�ς αυτ� να σημα�νει �τι η βο�ληση των πολλ�ν ε�ναι π�ντοτε η ορθ�, π.χ. να μην ξεχν�με �τι το ναζιστικ� κ�μμα στην Γερμαν�α ε�χε ψηφιστε� απ� την πλειοψηφ�α του λαο� � �τι η ρωμα�κ� σ�γκλητος �ταν περισσ�τερο συνετ� απ� τον λα� σε ορισμ�νες περιπτ�σεις. Για να δ�σει το πλειοψηφικ� σ�στημα καλ�τερα αποτελ�σματα για τη δημοκρατ�α απαιτε�ται διαφ�νεια, αληθιν� πληροφ�ρηση και παιδε�α, �στε η πλειοψηφ�α να διαμορφ�νει μ�σω αλ�θειας τις αποφ�σεις της – αλλ� η προφαν�ς αδιαφ�νεια, η προπαγ�νδα και η �λλειψη αληθιν�ς παιδε�ας αναιρο�ν τα οφ�λη του.

Σε κ�θε περ�πτωση η δημοκρατ�α δεν μπορε� να εξαντλε�ται στις εκλογ�ς και στην πολιτικ� διαχε�ριση. Η δημοκρατ�α πρ�πει ιδανικ� να συμπεριλ�βει �ναν ολ�κληρο τρ�πο αντ�ληψης και συμπεριφορ�ς των πολιτ�ν �στε να εναρμον�ζονται μεταξ� τους το �τομο και το σ�νολο. Αυτ� σε καμμ�α περ�πτωση δεν μπορε� να σημα�νει ομοιομορφ�α απ�ψεων (πρ�γμα που θα �ταν καταστροφικ�), αλλ� σ�γουρα θα πρ�πει να καταλ�ξει στον σταδιακ� παραμερισμ� των εγωιστικ�ν συμφερ�ντων. Φυσικ� και οι κυβερν�σες ελ�τ θα πρ�πει να υπ�κεινται στην �δια αρχ�, �μως δεν πρ�κειται να το κ�νουν γιατ� δεν �χουν καν�να λ�γο να το κ�νουν, και γι’ αυτ� μια τ�τοια προσδοκ�α ε�ναι αφελ�ς.

Το πρ�βλημα δεν ε�ναι πως αυτ� το – ουτοπικ� απ� μια �ποψη – �ραμα δεν μπορε� να γ�νει �μεσα πραγματικ�τητα (που, φυσικ�, σε καμμ�α περ�πτωση δεν θα μπορο�σε να γ�νει), αλλ� το �τι οι πιο πολλο� δεν εργ�ζονται προς μια τ�τοια κατε�θυνση. Ακ�μη και μ�νον ως κατε�θυνση θα επ�φερε εξαιρετικ� σημαντικ� αποτελ�σματα στο κοινωνικ� γ�γνεσθαι. Αλλ� η πραγματικ� ουτοπ�α των ανθρ�πων ε�ναι πως θ�λουν να διατηρο�ν ακ�ραια τα ατομιστικ� τους συμφ�ροντα και ταυτ�χρονα απαιτο�ν να ε�ναι ε�ρυθμη η κοινων�α, πρ�γμα που δεν γ�νεται γιατ� αυτ� ε�ναι ασυμβ�βαστα μεταξ� τους.

ΣΤ. Λα�κ� Κυριαρχ�α και Κ�μματα.

Η �παρξη κομμ�των εγγυ�ται – θεωρητικ� τουλ�χιστον – την �παρξη πολλ�ν απ�ψεων και τ�σεων και επομ�νως τη δημοκρατ�α. �μως τα �δια τα κ�μματα παρ� την πολυφων�α τους �χουν σοβαρ�ς ατ�λειες που αναιρο�ν τη δημοκρατ�α, την οπο�α οφε�λουν να υπηρετο�ν. Πολ� επιγραμματικ� να πο�με πως η κομματικ� πειθαρχ�α ουσιαστικ� ανατρ�πει την υποχρ�ωση του βουλευτ� να ψηφ�ζει στη βουλ� ως πρ�σωπο και του επιβ�λλει να ψηφ�ζει �,τι θ�λει η κομματικ� ελ�τ, η επιλογ� των βουλευτ�ν δεν γ�νεται απ� τις κομματικ�ς β�σεις αλλ� �μμεσα απ� αυτ� την ελ�τ, τα κ�μματα καλλιεργο�ν το πεδ�ο της πολιτικ�ς ως πεδ�ο ανταγωνισμο� εξουσ�ας με �λλα κ�μματα και �χι ως πεδ�ο ευθ�νης και εφαρμογ�ς ιδε�ν, οι διαδικασ�ες διαμ�ρφωσης και λ�ψης αποφ�σεων ε�ναι αδιαφανε�ς, η δε οικονομικ� τους υπ�σταση ε�ναι ολοκληρωτικ� αδιαφαν�ς. Η χρηματοδ�τησ� τους απ� την οικονομικ� ισχ� τους αφαιρε� κ�θε �χνος δυνατ�τητας για �ργο χ�ριν του κοινο� καλο�. Και πολλ� �λλα σημε�α θα μπορο�σαν να θιγο�ν, αλλ� πολ� συνοπτικ� αναφ�ρονται τα παραπ�νω, για να γ�νει φανερ� πως τα κ�μματα, παρ� τη ρητορικ� τους, �χουν αποκλ�νει του σκοπο� τους και δεν υπηρετο�ν τις συνταγματικ�ς αρχ�ς και τη λα�κ� κυριαρχ�α.

�λα αυτ� καθ�λου δεν σημα�νουν �τι τα κ�μματα και ο κοινοβουλευτισμ�ς πρ�πει να καταργηθο�ν ως �χρηστα, αλλ� �τι σ�μερα αντιμετωπ�ζουμε μ�α ολοκληρωτικ� κρ�ση με πολ� ορατ� την αυτοκαταστροφ� τους που θα οδηγ�σει τους ανθρ�πους σε πλ�ρη υποδο�λωση. Συν�θως οι �νθρωποι, �ταν κ�τι αποτυγχ�νει ως ιδανικ�, �πως σ�μερα η δημοκρατ�α, ρ�πουν στο να το απορρ�ψουν και να στραφο�ν σε κ�τι αντ�θετο, αρκε� να μη μπουν στον κ�πο να σκεφθο�ν, να αντιληφθο�ν την αλ�θεια και την ευθ�νη τους. Και �τσι μια αποτυχημ�νη δημοκρατ�α ε�κολα μπορε� να καταλ�ξει σε ολοκληρωτισμ�, αλλ� σε αυτ� τη μεταλλαγ� οι �νθρωποι δεν θα �χουν κατανο�σει τη φ�ση των προβλημ�των, των εμποδ�ων. Στην πραγματικ�τητα �τσι ολοκληρ�νουν τον κ�κλο της αποτυχ�ας με ακρ�τητα, χωρ�ς να �χουν �μως αντιληφθε� τη δικ� τους ευθ�νη για την αποτυχ�α. Θεωρο�ν τους θεσμο�ς και τις ιδ�ες ως ανεξ�ρτητες απ� αυτο�ς και παραδ�ξως ικαν�ς να λειτουργ�σουν για λογαριασμ� τους, χωρ�ς �μως τη δικ� τους συμμετοχ� – πρ�γμα ολοκληρωτικ� αν�ητο και ανε�θυνο.

Ε�ναι απ�λυτη η ευθ�νη της κοινων�ας να αναγν�σει τα σημε�α των καιρ�ν και να σταθε� υπε�θυνα στο πεδ�ο της διακυβ�ρνησης. Η αδρ�νεια, η ηθελημ�νη �γνοια και ο φανατισμ�ς παντ�ς ε�δους ε�ναι καταστροφικ�. Και αυτ� που διακυβε�εται δεν ε�ναι μ�νον η οικονομ�α, αλλ� η �δια η ατομικ� υπ�σταση και η ελευθερ�α.

[1] Kant Im. , 1989, μετ�φραση Ν.Μ.Σκουτερ�πουλου," Τι ε�ναι Διαφωτισμ�ς", εκδ�σεις Κριτικ�, σελ. 19

[2] Γι�ννης Ζ�σης, ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΣ & ΒΙΩΣΙΜΑ ΣΧΕΔΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ, www.solon.org.gr

Η Ιω�ννα Μουτσοπο�λου ε�ναι Δικηγ�ρος, Μ�λος της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ.