�� ������� ��� ��������� ��� �� ������ ��� ��������� �����������

��� ��������� �������

Σ�ντομο βιογραφικ�

Ο Ηλι�  Πριγκ�ζιν ( Ilya  Prigogine), γενν�θηκε στη Μ�σχα λ�γους μ�νες πριν απ� τη  Ρωσικ� Επαν�σταση του 1917. Επειδ� ο πατ�ρας του ε�χε κριτικ� στ�ση για το ν�ο καθεστ�ς των Μπολσεβ�κων, η οικογ�νεια του μεταν�στευσε το 1921 στη Γερμαν�α. Οκτ� χρ�νια αργ�τερα, το1929, η οικογ�νεια του δωδεκ�χρονου Ηλι� εγκαταστ�θηκε στις Βρυξ�λλες.

Στη ν�α του πατρ�δα, ο Ηλι� μεγ�λωσε, σπο�δασε Φυσικ� και Χημε�α και �κανε τα πρ�τα β�ματα της επιστημονικ�ς του καρι�ρας. Το 1949  π�ρε τη Βελγικ� υπηκο�τητα.

Οι σημαντικ�τεροι σταθμο� της επιστημονικ�ς του εξ�λιξης ε�ναι:

• 1950  Καθηγητ�ς στο Πανεπιστ�μιο Βρυξελλ�ν
• 1959  Διευθυντ�ς στο Διεθν�ς Ινστιτο�το Ερευν�ν των Βρυξελλ�ν
• 1959  Μετ�βαση στο Πανεπιστ�μιο του Τ�ξας των ΗΠΑ, στην αρχ� ως λ�κτορας και λ�γο αργ�τερα ως καθηγητ�ς της Φυσικοχημε�ας.
• 1967  Επιστροφ� στις Βρυξ�λλες �που αναλαμβ�νει καθ�κοντα διευθυντο� στο  Κ�ντρο Στατιστικ�ς Μηχανικ�ς και Θερμοδυναμικ�ς
• 1977  απονομ� του βραβε�ου Nobel.

Ο Ηλι� Πριγκ�ζιν π�θανε στις Βρυξ�λες το 2003 σε ηλικ�α 86 χρον�ν. Μ�χρι την ημ�ρα του θαν�του του �ταν  Πρ�εδρος της Διεθνο�ς Ακαδημ�ας Επιστημ�ν.

Ντετερμινιστικ� και χαοτικ� συστ�ματα

Για να κατανο�σουμε το πρωτοποριακ� �ργο και τη σημαντικ� προσφορ� του Πριγκ�ζιν  στη  μελ�τη των  φυσικ�ν, βιολογικ�ν και κοινωνικ�ν συστημ�των, ε�ναι αν�γκη να θυμηθο�με τα βασικ� χαρακτηριστικ� των ντετερμινιστικ�ν και των χαοτικ�ν φαινομ�νων και συστημ�των.

Ντετερμινιστικ� ε�ναι τα συστ�ματα και τα φαιν�μενα, των οπο�ων η συμπεριφορ� και εξ�λιξη  καθορ�ζεται με απ�λυτη βεβαι�τητα γιατ� οφε�λεται σε συγκεκριμ�νη,  γνωστ� και αμετ�βλητη αιτ�α � αιτ�ες, (λογικ� της αιτιοκρατ�ας, του ντετερμινισμο�).    

Χαοτικ� ε�ναι τα συστ�ματα και τα φαιν�μενα, των οπο�ων η συμπεριφορ� και η εξ�λιξη οφε�λεται σε πολλ�ς και ευμετ�βλητες αιτ�ες και για αυτ� ε�ναι απροσδι�ριστη, ε�ναι χα�δης.  (λογικ� της θεωρ�ας του Χ�ους)

Παρ�δειγμα ντετερμινιστικο� φαινομ�νου ε�ναι η πτ�ση των σωμ�των, �χι μ�σα στην ατμ�σφαιρα, αλλ� στο κεν�.  Η εξ�λιξη μιας πτ�σης στο κεν� καθορ�ζεται με απ�λυτη βεβαι�τητα και ακρ�βεια απ� τους ν�μους του Νε�τωνα, που μ�θαμε στο  Γυμν�σιο[1]. Αιτ�α αυτ�ς της πτ�σης ε�ναι η δ�ναμη της βαρ�τητας. Λ�γεται μ�λιστα �τι αφορμ� για την ανακ�λυψη των ν�μων του Νε�τωνα �τα η πτ�ση εν�ς μ�λου στο κεφ�λι του.

Η πτ�ση μιας π�τρας στην ατμ�σφαιρα καθορ�ζεται απ� τους ν�μους του Νε�τωνα  με πολ� μεγ�λη προσ�γγιση. Αυτ� �μως δεν ισχ�ει για την πτ�ση �λων τα σωμ�των στην ατμ�σφαιρα.

Παρ�δειγμα χαοτικο� φαινομ�νου ε�ναι η πτ�ση στην ατμ�σφαιρα εν�ς φ�λλου δ�νδρου � εν�ς φτερο�.  

Απ� την προσωπικ� μας εμπειρ�α γνωρ�ζουμε π�ς η «πτ�ση» εν�ς φτερο� δεν �χει καμι� σχ�ση με την πτ�ση μιας  π�τρας. Η πτ�ση εν�ς φτερο� δεν καθορ�ζεται απ� τους ν�μους του Νε�τωνα. Καθορ�ζεται περισσ�τερο απ� το «ν�μο» του … Β�ρντι, που διατυπ�θηκε στο Ριγκολ�το, «φτερ� στον �νεμο γυνα�κας μοι�ζει».

Τ�τοια φαιν�μενα �πως: Η πτ�ση εν�ς  φτερο�, τα μετεωρολογικ� φαιν�μενα, τα ανοικτ� θερμοδυναμικ� συστ�ματα, τα βιολογικ� συστ�ματα  (πχ ο οργανισμ�ς  του ανθρ�που), τα κοινωνικ� συστ�ματα ( πχ η κοινων�α των Ελλ�νων),  των οπο�ων η συμπεριφορ� και η εξ�λιξη ε�ναι απροσδι�ριστη � �στω προσδιορ�ζεται π�ρα πολ� δ�σκολα, λ�γονται χαοτικ�.

Στην αυστηρ� επιστημονικ� γλ�σσα της Φυσικ�ς, χαοτικ� ονομ�ζονται τα φαιν�μενα, που περιγρ�φονται απ� μη γραμμικ�ς διαφορικ�ς εξισ�σεις· απ� εξισ�σεις δηλαδ� που δεν λ�νονται � σ�μερα δεν ξ�ρουμε να λ�νουμε.

�νας δε�τερος πιο κατανοητ�ς ορισμ�ς ε�ναι ο εξ�ς: Χαοτικ� ε�ναι τα φαιν�μενα και τα συστ�ματα, που �χουν εξαιρετικ� μεγ�λη ευαισθησ�α στις αρχικ�ς συνθ�κες αυτ�ν. Μ�α μικρ� αλλαγ� σε αυτ�ς, επιφ�ρει ανατροπ� της εξ�λιξης τους και την κ�νει πρακτικ� απροσδι�ριστη.

Τα χαοτικ� συνεπ�ς συστ�ματα δεν ε�ναι νομοτελειακ� απροσδι�ριστα, αλλ� πρακτικ� απροσδι�ριστα. Η θεωρ�α του χ�ους δε ακυρ�νει τον ντετερμινισμ�, αλλ� τον συμπληρ�νει.  

Σ�ντομη περιγραφ� του �ργου του Πριγκ�ζιν

Ο Πριγκ�ζιν, απ� τα πρ�τα χρ�νια της επιστημονικ�ς του καρι�ρας, ασχολ�θηκε με τη μελ�τη και �ρευνα των ανοικτ�ν  θερμοδυναμικ�ν συστημ�των. Συστημ�των δηλαδ� των οπο�ων η συμπεριφορ� και η εξ�λιξη, ε�ναι πολ� δ�σκολο  αν �χι αδ�νατο να προσδιορισθε�.

Ε�ναι χρ�σιμο να θυμηθο�με �τι ανοικτ� θερμοδυναμικ� συστ�ματα ε�ναι αυτ� που ανταλλ�σουν (πα�ρνουν και δ�νουν) εν�ργεια με το περιβ�λλον, εν� κλειστ�, ε�ναι αυτ� που δεν ανταλλ�σουν.  

Στην κλασικ� φυσικ� �χουν μελετηθε� διεξοδικ�, τα κλειστ�  θερμοδυναμικ�  συστ�ματα. Αυτ� η αφαιρετικ� απλο�στευσ� οδ�γησε στην καταν�ηση και ανακ�λυψη των ν�μων της θερμοδυναμικ�ς. Κ�τι αν�λογο δηλαδ� που �γινε με την καταν�ηση και ανακ�λυψη των ν�μων της πτ�σεως του Νε�τωνα, που ισχ�ουν για πτ�ση στο κεν� και �χι στην ατμ�σφαιρα.

Αυτ� η αφαιρετικ� μεθοδολογ�α �ρευνας, οδ�γησε στις εξ�ς εξαιρετικ� μεγ�λες επιτυχ�ες:

(1)   Στην ανακ�λυψη των βασικ�ν ν�μων της φ�σης,

(2)   Στη χρ�ση των μαθηματικ�ν στη μελ�τη των φυσικ�ν  φαινομ�νων και

(3)   Στην, εκ της χρ�σεως των μαθηματικ�ν,  μεγαλ�τερη και γρηγορ�τερη αν�πτυξη της Φυσικ�ς σε σ�γκριση με εκε�νη των �λλων επιστημ�ν.

 Αυτ� η αφαιρετικ� μεθοδολογ�α ε�ναι εκε�νη, που κατ� την αντ�ληψη μας, οδ�γησε στον θρ�αμβο του ντετερμινισμο�.

Η αναμφισβ�τητη αυτ� προσφορ� του ντετερμινισμο� ε�χε �μως και �να αρνητικ� αποτ�λεσμα. Δημιο�ργησε μια ελιτ�στικ� νοοτροπ�α που αντιμετ�πισε κ�θε μη ντετερμινιστικ� λογικ� με μικρ� ενδιαφ�ρον, αν �χι με αλαζονε�α .

Στη ελιτ�στικη αυτ� νοοτροπ�α, η λ�ση  κ�θε προβλ�ματος �πρεπε  π�ντα να προκ�πτει απ� το β�θεμα του πηγαδιο� του ντετερμινισμο�.

Ο Πριγκ�ζιν αν�τρεψε αυτ� τη νοοτροπ�α· π�στεψε �τι η λ�ση κ�θε προβλ�ματος πρ�πει να προκ�πτει απ� το β�θεμα και το πλ�τεμα αυτο� του πηγαδιο�.

�να δε�τερο με προφαν� αλ�θεια συμπ�ρασμα του Πριγκ�ζιν, �ταν �τι η πλειον�τητα των συστημ�των  -  τα φυσικ�, τα βιολογικ�, τα κοινωνικ�, τα οικονομικ� – ε�ναι ανοικτ� συστ�ματα ( αλληλοεπιδρο�ν  με το περιβ�λλον) και συνεπ�ς πρ�πει να �χουν κοιν� � �στω συγγενικ� νομοτ�λεια.    

Ο Πριγκ�ζιν απ� τις πρ�τες μ�ρες της επιστημονικ�ς του ζω�ς, καταπι�στηκε με τα ανοικτ� θερμοδυναμικ�  συστ�ματα. �σως η ενασχ�ληση του αυτ� να �ταν η αφορμ� να ανο�ξει καινο�ργιους  δρ�μους αντ�ληψης και μεθ�δων επ�λυσης των προβλημ�των. �σως να �ταν κ�τι αν�λογο με το μ�λο που  �πεσε στο κεφ�λι του πατ�ρα των φυσικ�ν επιστημ�ν, του Νε�τωνα.

Στους  καινο�ριους αυτο�ς δρ�μους, οι προσπ�θειες του Πριγκ�ζιν  π�ραν �να ολιστικ�, διεπιστημονικ�  και φιλοσοφικ� χαρακτ�ρα. �να χαρακτ�ρα διαφορετικ� απ� τον αυστηρ� ντετερμινιστικ� της κλασσικ�ς Φυσικ�ς.

Κινο�μενος ο Πριγκ�ζιν στους ν�ους δρ�μους, εντ�πισε εκε�νες τις βασικ�ς και �μοιες δυναμικ�ς διαδικασ�ες της φ�σης που ισχ�ουν σε πολλ� πεδ�α· απ� την κοσμολογ�α και την φυσικ� των στοιχειωδ�ν σωματιδ�ων μ�χρι τη βιολογ�α και την κοινωνιολογ�α. Αυτ�ς ο ν�ος δρ�μος �χει το συνοπτικ� �νομα: «Γεφ�ρωση και ενοπο�ηση των αντιλ�ψεων της κλασικ�ς  φυσικ�ς, της φιλοσοφ�ας, της βιολογ�ας, της κοινωνιολογ�ας και των τεχνολογικ�ν εφαρμογ�ν».

Οι προσπ�θειες του αυτ�ς, συνοψ�στηκαν απ� τη Σουηδικ� επιτροπ� που του χορ�γησε το βραβε�ο Nobel  ως εξ�ς:

 «….�δωσε ν�ες σχ�σεις και δημιο�ργησε ν�ες θεωρ�ες για να γεφυρ�σει το χ�σμα αν�μεσα στα βιολογικ� και κοινωνικ� επιστημονικ�  πεδ�α της �ρευνας.» [2]

Οι θεωρ�ες του Πριγκ�ζιν και οι θεσμο� της Αθηνα�κ�ς Δημοκρατ�ας

 Οι πιο σημαντικ�ς ιδ�ες και θεωρ�ες του Πριγκ�ζιν, που  σχετ�ζονται με τις αρχ�ς και τους θεσμο�ς της αρχαιοελληνικ�ς δημοκρατ�ας, κατ� την αντ�ληψη μας ε�ναι: Η ανυπαρξ�α απλ�τητας και ιεραρχ�ας , η τυχαι�τητα, η πιθαν�τητα και η αυτοοργ�νωση.

Ας επιχειρ�σουμε �μως μια σ�ντομη επισκ�πηση αυτ�ν των θεωρι�ν και μ�α συσχ�τιση τους με τους θεσμο�ς και τις αρχ�ς της δημοκρατ�ας του αρχαιοελληνικο� πνε�ματος.   

Η ανυπαρξ�α απλ�τητας και ιεραρχ�ας

Φιλ�σοφοι και επιστ�μονες π�στευαν πως κ�τω απ� την φαινομενικ� πολυπλοκ�τητα του κ�σμου,  κρ�βεται μια απλ� δομ�, π�ς υπ�ρχει η απλ�τητα.

Η �ποψη αυτ� ε�ναι πολ� παλι� και διαχρονικ�.  Διατυπ�θηκε απ� τους αρχα�ους �λληνες φιλοσ�φους και ειδικ�τερα απ�  τον Δημ�κριτο και τον Αριστοτ�λη οι οπο�οι καθ�ρισαν  και τη μορφ� αυτ�ς  της απλ�τητας.

Ο Δημ�κριτος  (460-370 πΧ) διατ�πωσε την �ποψη �τι ο κ�σμος ε�ναι δομημ�νος απ�  �μοια απλ� δομικ� στοιχε�α που δεν τ�μνονται περαιτ�ρω· τα « �τομα » .

Ο Αριστοτ�λης (384-322 πΧ) διατ�πωσε την �ποψη �τι ο κ�σμος ε�ναι δομημ�νος απ� τ�σσερα δομικ� στοιχε�α με συνεχ� συγκρ�τηση, που μπορο�ν να τ�μνονται συνεχ�ς. Τη γη, το νερ�, τον α�ρα και τη φωτι�. �μως δεν περιορ�σθηκε να προσδιορ�σει τα στοιχει�δη σ�ματα με τα οπο�α ε�ναι δομημ�νος ο κ�σμος, αλλ� προχ�ρησε και στον προσδιορισμ� των θεμελιωδ�ν δυν�μεων,  της «κ�λλας», που εν�νει τα στοιχει�δη σ�ματα στο ενια�ο μεγ�λο και �μορφο οικοδ�μημα του κ�σμου (η λ�ξη κ�σμος προ�ρχεται απ� το ρ�μα κοσμ�).  

Οι  θεμελι�δεις δυν�μεις κατ� τον  Αριστοτ�λη ε�ναι δ�ο: Η «βαρ�τητα» και η «ελαφρ�τητα». Λ�γω της βαρ�τητας, η γη και το νερ� κινο�νται προς τα κ�τω, εν� λ�γω της ελαφρ�τητας, ο α�ρας και η φωτι� κινο�νται προς τα �νω.   

Χιλι�δες χρ�νια αργ�τερα �λλαξαν μ�νο οι απ�ψεις μας για τις μορφ�ς των στοιχειωδ�ν σωματιδ�ων και τα ε�δη των θεμελιωδ�ν δυν�μεων με τα οπο�α δομ�θηκε ο κ�σμος.

Τη δεκαετ�α του 1950, για παρ�δειγμα, θεωρο�σαμε �τι τα στοιχει�δη  σωματ�δια ε�ναι τα πρωτ�νια, τα νετρ�νια και τα ηλεκτρ�νια, εν� λ�γα πρ�γματα γνωρ�ζαμε για τις θεμελι�δεις δυν�μεις οι οπο�ες τα εν�νουν �στε αυτ� να αποτελο�ν �ναν πυρ�να, �να  �τομο, �να μ�ριο, �να αστ�ρι, �να γαλαξ�α, τον κ�σμο.

Σ�μερα το θ�μα των βασικ�ν στοιχε�ων �χει χ�σει την απλ�τητα που ε�χε την εποχ� του Δημοκρ�του και την δεκαετ�α του 50. Σ�μερα �χει ανακαλυφθε� πειραματικ� �νας πολ� μεγ�λος αριθμ�ς στοιχειωδ�ν σωματιδ�ων - «ατ�μων » του Δημοκρ�του - των οπο�ων ο κατ�λογος συνεχ�ς μεγαλ�νει. Βασικ� στοιχε�α του κ�σμου θεωρο�νται σ�μερα: �ξι(6) διαφορετικο� τ�ποι κου�ρκς,  up, down, strange, charm, bottom, top  με  διαφορετικ�ς παραλλαγ�ς στον κ�θε τ�πο (κ�κκινα, πρ�σινα, μπλε….),  τα ηλεκτρ�νια, τα λεπτ�νια, τα μυ�νια, τα νετρ�να,  τα…… «�νας ζωολογικ�ς κ�πος απ� στοιχει�δη σωματ�δια με τα οπο�α δομε�ται ο κ�σμος».

Η απλ�τητα στα βασικ� στοιχε�α της �λης, μοι�ζει να οδηγε�ται σε αδι�ξοδο, μοι�ζει με ουτοπ�α

Αντ� της απλ�τητας των βασικ�ν στοιχε�ων της �λης, σ�μερα οι φυσικο� προσπαθο�ν να εντοπ�σουν την απλ�τητα των θεμελιωδ�ν δυν�μεων, της κ�λλας, που εν�νει αυτ� τα βασικ� στοιχε�α.  

Οι βασικ�ς αυτ�ς δυν�μεις, γνωρ�ζουμε σ�μερα �τι ε�ναι τ�σσερες: Οι βαρυτικ�ς, οι ηλεκτρομαγνητικ�ς, οι ασθενε�ς πυρηνικ�ς και οι ισχυρ�ς πυρηνικ�ς. Οι ερευνητ�ς �μως προσπαθο�ν να ανακαλ�ψουν την « υπερδ�ναμη» που τις ενοποιε�· την υπερδ�ναμη που �χει θυγατ�ρες τις προαναφερθε�σες τ�σσερες δυν�μεις. Παρ� τις πολλ�ς προσπ�θειες �μως ο�τε αυτ� η υπερδ�ναμη δεν βρ�θηκε � �στω δεν βρ�θηκε ακ�μα.   

Ο Πριγκ�ζιν, θεωρε� �τι απλ�τητα δεν υπ�ρχει στη φ�ση αλλ� μ�νο στο μυαλ� των ανθρ�πων. Στη φ�ση υπ�ρχει πολυπλοκ�τητα.

Η νοικοκυρεμ�νη και κομψ� �ποψη των φιλοσ�φων και των φυσικ�ν, �τι κ�θε επ�πεδο επιστημονικ�ς περιγραφ�ς οικοδομε�ται  π�νω στο προηγο�μενο επ�πεδο, και συνεπ�ς προτεραι�τητα �χουν οι περιγραφ�ς στο βασικ� επ�πεδο των στοιχειωδ�ν σωματιδ�ων και των θεμελιωδ�ν δυν�μεων, δεν ισχ�ει. Η υπερδ�ναμη που εδ� και χρ�νια ψ�χνουν να βρουν οι Φυσικο� της Κβαντομηχανικ�ς  δεν θα βρεθε� γιατ� απλ� δεν υπ�ρχει.

Ιεραρχ�α δεν υπ�ρχει στη φ�ση με την �ννοια που υπ�ρχει στα συστ�ματα, ιδ�ως τα κοινωνικ�,  που σχεδ�ασε και αν�πτυξε ο �νθρωπος. Οι καν�νες δ�μησης της Φ�σης ε�ναι δημοκρατικο� και �χι μοναρχικο�.

Για τους λ�γους αυτο�ς, ο Πριγκ�ζιν προτε�νει οι �ρευνες να  αλλ�ξουν κατε�θυνση. Να προσανατολισθο�ν στη καταν�ηση των ν�μων αλληλεπ�δρασης των δυν�μεων και των φαινομ�νων.

Στο σημε�ο αυτ� υπ�ρχει μ�α σοβαρ� αντ�θεση των απ�ψεων του Πριγκ�ζιν με αυτ�ς της Κβαντομηχανικ�ς. Ο χρ�νος θα δε�ξει ποια απ� τις δ�ο απ�ψεις ε�ναι η σωστ�.

�πως προκ�πτει ε�κολα απ� την απλ� θε�ρηση των θεσμ�ν και των πρακτικ�ν της Αθηνα�κ�ς Δημοκρατ�ας, στο πολ�τευμα αυτ�, ο�τε ιεραρχ�α, ο�τε προσπ�θεια απλοπο�ησης και τεκμηρ�ωσης των αρχ�ν του  υπ�ρχει. Να �να  παρ�δειγμα πρακτικ�ν και �να παρ�δειγμα θεσμ�ν.

(1)  Στην αρχα�α Ελλ�δα, η Δημοκρατ�α �ταν μ�α αυτον�ητη αξ�α, χωρ�ς απλ�τητα �  πολυπλοκ�τητα. Για αυτ� δεν υπ�ρχει κ�ποια  φιλοσοφικ� τεκμηρ�ωση της αναγκαι�τητας και της ηθικ�ς αυτο� του πολιτε�ματος. �τι ε�χε γραφτε� αφορο�σε στην περιγραφ�, τις αδυναμ�ες, τα  μειονεκτ�ματα και τα πλεονεκτ�ματα της Δημοκρατ�ας.

Χαρακτηριστικ� ε�ναι η �ποψη που διατ�πωσε ο αυστηρ�ς κριτ�ς της δημοκρατ�ας Πλ�των: « για να διοικηθε� σωστ� μια πολιτε�α πρ�πει, � �λοι οι πολ�τες να ε�ναι φιλ�σοφοι (δημοκρατ�α) � να διοικο�ν μ�νο οι φιλ�σοφοι (αριστοκρατ�α)». Αυτ� νομ�ζουμε π�ς ε�ναι η πραγματικ� θ�ση του Πλ�τωνος για τη δημοκρατ�α. �σως θα πρ�πει να θυμηθο�με �τι �ριστος στην αρχα�α Ελλ�δα �ταν ο αγαθ�τατος (αγαθ�ς, αμε�νων, �ριστος ) και �χι  αυτ�ς που �χει κοινωνικ� και οικονομικ� δ�ναμη, ο σημεριν�ς αριστοκρ�της.

Αντ�θετα με την ανωτ�ρω αρχ� και πρακτικ� της αρχα�ας Ελλ�δας, η αναγκαι�τητα και η ηθικ� των σημεριν�ν εμμ�σων δημοκρατι�ν χρει�στηκε να τεκμηριωθε� με πολλ� φιλοσοφικ� επιχειρ�ματα σαν αυτ� που αναφ�ρονται στις θεωρ�ες των «Κοινωνικ�ν Συμβολα�ων»[3]. Στις θεωρ�ες αυτ�ς, οι �νθρωποι δεν θεωρο�νται �τι ε�ναι φορε�ς �διας εξουσ�ας - �πως η Φ�ση καθ�ρισε και �πως �σχυε στο πολ�τευμα της αρχαιοελληνικ�ς δημοκρατ�ας – αλλ� θεωρο�νται «συν�ταιροι» της εξουσ�ας των αρχ�ντων.

Στις σ�γχρονες δημοκρατ�ες, στην προσπ�θεια μας για απλ�τητα και τεκμηρ�ωση, χ�σαμε και την απλ�τητα και το πνε�μα της αρχαιοελληνικ�ς δημοκρατ�ας.

(2)  Η �λλειψη ιεραρχ�ας φα�νεται ξεκ�θαρα στο θεσμ� της Εκκλησ�ας του Δ�μου και στον θεσμ� των Αρχ�ντων της Πολιτε�ας.

Η Εκκλησ�α του Δ�μου στην  αρχα�α Αθ�να, �ταν το μοναδικ� και κορυφα�ο �ργανο    �σκησης της κ�θε εξουσ�ας· της νομοθετικ�ς, της εκτελεστικ�ς και της δικαστικ�ς. �λη η εξουσ�α τ�τε �ταν στα χ�ρια του συν�λου των πολιτ�ν.

Οι �ρχοντες τ�τε, ο�τε νομοθετο�σαν, ο�τε  δ�καζαν, ο�τε �παιρναν τις στρατηγικ�ς πολιτικ�ς αποφ�σεις που πα�ρνουν οι σημερινο�. Οι �ρχοντες τ�τε διακονο�σα την Εκκλησ�α του Δ�μου, δηλαδ� το σ�νολο των «εξουσιαζ�ντων και εξουσιαζομ�νων»  πολιτ�ν.

Στην Εκκλησ�α πολ�τες και �ρχοντες ε�χα την �δια εξουσ�α. Μια ψ�φο.

Τυχαι�τητα και  πιθαν�τητα

Τυχαι�τητα. Κατ� τις κλασικ�ς αντιλ�ψεις, η τυχαι�τητα, η τ�χη παραπ�μπει σε συστ�ματα και σε φαιν�μενα που αναπτ�σσονται και κυβερν�νται τυφλ�·  που  στερο�νται στ�χων και νο�ματος.  

Κατ� τον Πριγκ�ζιν �μως η τ�χη ε�ναι συν�νυμο του μη ντετερμινισμο�, του αυθ�ρμητου, της καινοτομ�ας και της δημιουργικ�τητας. Ε�ναι μια ν�α και επαναστατικ� �ποψη.

Πιθαν�τητα. Κατ� τις κλασικ�ς αντιλ�ψεις,  η αν�πτυξη και η εξ�λιξη συστημ�των και φαινομ�νων ε�ναι ντετερμινιστικ�· �χει απ�λυτη και αιτιολογημ�νη βεβαι�τητα.

Το πρ�το ρ�γμα σε αυτ� την αντ�ληψη δημιουργ�θηκε απ� τον δε�τερο ν�μο της Θερμοδυναμικ�ς, το ν�μο της Εντροπ�ας. Ο ν�μος της εντροπ�ας δεν ισχ�ει με αιτιολογημ�νη βεβαι�τητα αλλ� μ�νο με μεγ�λη πιθαν�τητα που προκ�πτει απ� τα στατιστικ� δεδομ�να της πρ�ξης. �ταν για παρ�δειγμα λ�με: « τον Α�γουστο στην Αθ�να δεν χιον�ζει», αυτ� ισχ�ει με μεγ�λη πιθαν�τητα, που προκ�πτει απ� τα στατιστικ� δεδομ�να της πρ�ξης, αλλ� δεν αποκλε�εται να χιον�σει κ�ποτε και τον Α�γουστο. Κ�τι αν�λογο ισχ�ει με το ν�μο της εντροπ�ας.   

Το δε�τερο και μεγαλ�τερο ρ�γμα στη εν λ�γω αντ�ληψη δημιουργ�θηκε απ� τη  διατ�πωση της Αρχ�ς της Αβεβαι�τητας του Heisenberg στη Κβαντομηχανικ�.  Κατ� την αρχ� αυτ� , που ισχ�ει για τα υποατομικ� σωματ�δια του μικρ�κοσμου, ε�ναι αδ�νατο να γνωρ�ζουμε με απ�λυτη βεβαι�τητα τη  θ�ση και την ορμ� εν�ς υποατομικο� σωματιδ�ου.[4] Η αρχ� αυτ� υποχρ�ωσε τους μεν  φυσικο�ς να περιγρ�φουν καταστ�σεις με την πιθαν�τητα αντ� με τη βεβαι�τητα, τους δε φιλοσ�φους να επεκτε�νουν συνειρμικ� την αρχ� της αβεβαι�τητας και σε �λλους  χ�ρους, εκτ�ς αυτο� του μικρ�κοσμου.

Ο Πριγκ�ζιν �ρχεται να επεκτε�νει την αρχ� της αβεβαι�τητας του  Heisenberg και στα ανοικτ� θερμοδυναμικ�, στα βιολογικ�, στα κοινωνικ� συστ�ματα και γενικ� σε �λα τα συστ�ματα που αλληλεπιδρο�ν  με το περιβ�λλον.

Η ν�α αρχ� της αβεβαι�τητας του Πριγκ�ζιν  μας λ�ει �τι �ταν η πολυπλοκ�τητα των εν λ�γω συστημ�των ξεπερ�σει κ�ποιο οριακ� σημε�ο, τ�τε τα συστ�ματα οδε�ουν προς μη προβλ�ψιμες, προς αβ�βαιες καταστ�σεις.

Ε�ναι φανερ� πως η ν�α αρχ� αβεβαι�τητας του Πριγκ�ζιν, �χει πολ� μεγ�λη σημασ�α για τα σημεριν�, μεγ�λης πολυπλοκ�τητας,  κοινωνικ�, οικονομικ�, και πολιτικ� συστ�ματα.

Οι αρχα�οι �λληνες αν και δεν γν�ριζαν τις ανωτ�ρω περ� τυχαι�τητας και πιθαν�τητας απ�ψεις, τις εφαρμ�ζανε στον σημαντικ�τερο τομ�α. Στον τομ�α �σκησης της πολιτικ�ς εξουσ�ας. Να τρ�α τ�τοια παραδε�γματα:

(1)   Η αν�δειξη των αρχ�ντων στην Αθηνα�κ� Δημοκρατ�α γιν�ταν με τυχα�α επιλογ�, με κλ�ρο, και μ�νο η αν�δειξη των στρατιωτικ�ν αρχ�ντων γιν�ταν με ψηφοφορ�α ( εκλογ�). Σε αρκετ�ς μ�λιστα περιπτ�σεις η ψηφοφορ�α αφορο�σε στην αν�δειξη των αρ�στων, �χι του αρ�στου, και στη συν�χεια η τελικ� επιλογ� γιν�ταν με κλ�ρωση μεταξ� των αρ�στων.

(2)   Οι αποφ�σεις στις Εκκλησ�ες απ� το σ�νολο των πολιτ�ν, λαμβαν�ταν με β�ση την αρχ� της πλειοψηφε�ας. Ε�ναι προφαν�ς �τι τ�τοιες αποφ�σεις δεν �χουν βεβαι�τητα αλλ� πιθαν�τητα να ε�ναι ορθολογικ�ς.

(3)   Απ� τα συμπερ�σματα των κανονικ�ν κατανομ�ν, σ�μερα γνωρ�ζουμε �τι οι αποφ�σεις απ� το σ�νολο των πολιτ�ν �χουν κανονικ� (μ�τριο) ορθολογισμ� αλλ�  πολ� υψηλ� πιθαν�τητα ( σχεδ�ν βεβαι�τητα) διασφ�λισης αυτο� του ορθολογισμο�. Αντ�θετα οι αποφ�σεις εν�ς  Μεσσ�α �χουν μεγ�λο ορθολογισμ� αλλ� πολ� μικρ� πιθαν�τητα διασφ�λισης του. �σο μ�λιστα μεγαλ�τερος ε�ναι Μεσσ�ας τ�σο μικρ�τερη ε�ναι η πιθαν�τητα �παρξης αληθινο� Μεσσ�α. Οι ιμιτασι�ν Μεσσ�ες δεν καθορ�ζονται απ� τη νομοτ�λεια των κανονικ�ν κατανομ�ν.  

Το συμπ�ρασμα απ� τα παραπ�νω ε�ναι �τι στην αρχαιοελληνικ� δημοκρατ�α, οι πολ�τες εκτιμο�σαν περισσ�τερο την πιθαν�τητα διασφ�λισης  κ�ποιας προσδοκ�ας, παρ� το μ�γεθος της προσδοκ�ας. Π�στευαν δηλαδ� στη λα�κ� σοφ�α που λ�ει: «�ποιος π�ει για τα πολλ� χ�νει και τα λ�γα» η « κ�λιο π�ντε και στο χ�ρι, παρ� δ�κα και καρτ�ρει».

Στην αρχαιοελληνικ� δημοκρατ�α οι πολ�τες δ�σκολα  παραμυθι�ζοταν με βερμπαλιστικ�ς προσδοκ�ες.

Απ� τα παραδε�γματα αυτ�, αλλ� και �λλους θεσμο�ς �  πρακτικ�ς της αρχαιοελληνικ�ς δημοκρατ�ας, προκ�πτει �τι το πολ�τευμα αυτ� �χει τ�σο μεγ�λη συμβατ�τητα με τις θεωρ�ες του Πριγκ�ζιν, �στε δικα�ως ο απλ�ς πολ�της να  διερωτ�ται:

Οι ιδ�ες της αρχαιοελληνικ�ς δημοκρατ�ας �χουν διαμορφωθε� απ� τις ιδ�ες του Πριγκ�ζιν  � οι ιδ�ες του Πριγκ�ζιν απ� αυτ�ς της αρχαιοελληνικ�ς δημοκρατ�ας;  

Η αυτοοργ�νωση

Οι ιδ�ες του Πριγκ�ζιν για την  αυτοοργ�νωση των συστημ�των δεν συνιστο�ν  μ�νο μια καινοτ�μο �ποψη αλλ� και καθορισμ�, � �στω προσ�γγιση, της διαδικασ�ας αυτοοργ�νωσης.

Το φαιν�μενο της αυτοοργ�νωσης συνδ�εται στεν� με το φαιν�μενο της ζω�ς γι’αυτ� και εμφαν�ζεται εντον�τερα στα �μβια απ’ �τι στα �βια συστ�ματα χωρ�ς αυτ� να σημα�νει �τι ε�ναι προν�μιο των �μβιων συστημ�των.

Η κατ� Πριγκ�ζιν διαδικασ�α αυτοοργ�νωσης δεν ε�ναι ε�κολο να περιγραφε�. Σε μια πρ�τη �μως προσ�γγιση, μπορο�με να πο�με πως η αυτοργ�νωση ε�ναι αποτ�λεσμα της «αποθ�κευσης πληροφορι�ν» στα μ�ρια και στην δημιουργ�α (λ�γω της αποθ�κευσης), ικαν�τητας σε αυτ� να παρ�γουν χρ�σιμο �ργο �πως αυτ� του μεταβολισμο� και της αναπαραγωγ�ς. Η διαδικασ�α αυτοοργ�νωσης εξελ�σσεται περετα�ρω σ�μφωνα με το ν�μο της φυσικ�ς επιλογ�ς.

Η αυτοοργ�νωσης οδηγε� σε πιο αποτελεσματικ� και πιο σταθερ� συστ�ματα απ�  εκε�να της οργ�νωσης του ανθρ�που .

Το πιο μεγ�λο και το πιο χαρακτηριστικ� παρ�δειγμα των αποτελεσμ�των αυτοοργ�νωσης κοινωνικο� συν�λου, αποτελε� η μεσουρ�νηση στον �διο χρ�νο και στον �διο χ�ρο, της Αθηνα�κ�ς Δημοκρατ�ας  και του ανεπαν�ληπτου  κλασσικο� πολιτισμο� των Αθην�ν.

Σ�νοψη – Συμπ�ρασμα

Η παρουσ�αση των ιδε�ν του Πριγκ�ζιν και η συσχ�τιση τους με το κοινωνικ�- πολιτικ� σ�στημα της δημοκρατ�ας, ε�ναι μια προσπ�θεια που δεν μπορε� να καλυφθε� με τις απ�ψεις εν�ς απλο� πολ�τη, ο οπο�ος δεν ε�ναι ειδ�μων σε θ�ματα κοινωνιολογ�ας, πολιτικ�ς, και στα επιτε�γματα της σημεριν�ς φυσικ�ς.  Μια τ�τοια προσπ�θεια, ακ�μα,  δεν μπορε� να καλυφθε� στα περιθ�ρια εν�ς �ρθρου.

Για τους λ�γους αυτο�ς, ευχ�μαστε και ελπ�σουμε τ�τοιες προσπ�θειες να γ�νουν και απ� �λλους πολ�τες που ε�ναι ειδ�μονες σε θ�ματα κοινωνιολογ�ας, πολιτικ�ς, � σ�γχρονης φυσικ�ς.

Ε�θε οι αρχ�ς και οι μεθοδολογ�ες της Φυσικ�ς γενικ� και του Πριγκ�ζιν ειδικ�τερα, να χρησιμοποιηθο�ν και για την αν�πτυξη και βελτ�ωση των πολιτικ�ν συστημ�των· ε�θε να συμβ�λλουν στην καλ�τερη καταν�ηση και στη αντιμετ�πιση των προβλημ�των των σημεριν�ν δημοκρατικ�ν συστημ�των, �πως �γινε �δη με τα βιολογικ� συστ�ματα.

Το παρ�ν περιλαμβ�νεται στο βιβλ�ο του Δημοσθ�νη Κυριαζ�:

ΨΗΦΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, Η επ�δραση της σ�γχρονης Φυσικ�ς και της Ψηφιακ�ς Τεχνολογ�ας στη Δημοκρατ�α. Εκδ�σεις: �νωση Ελλ�νων Φυσικ�ν, 2009.

��������

��������