�� ������� ��� ��������� ��� �� ����������� ��� �������� �����������

��� ��������� �������

Οι θεωρ�ες του Σπ�νγκλερ

Ο Γερμαν�ς ιστορικ�ς, μαθηματικ�ς και φιλ�σοφος �σβαλντ Σπ�νγκλερ  (Oswald Spengler 1880- 1936), μετ� το τ�λος του Α Παγκοσμ�ου Πολ�μου, το 1918, εξ�δωσε το βιβλ�ο «Η παρακμ� της Δ�σης» στο οπο�ο προφ�τευσε το θ�νατο του σημερινο� πολιτισμο�, του Δυτικο� πολιτισμο�.

Η προφητε�α, η πρ�βλεψη αυτ� του Σπ�νγκλερ δεν στηρ�χθηκαν σε θρησκευτικ� και δογματικ� αξι�ματα και απ�ψεις, αλλ� στηρ�χθηκε στα συμπερ�σματα συγκριτικ�ς μελ�της των μεγαλ�τερων γνωστ�ν πολιτισμ�ν που �χουν  εμφανισθε� στη γη, τους οπο�ους ον�μασε «αν�τερους πολιτισμο�ς».

Οι «αν�τεροι πολιτισμο�» που μελ�τησε ο Σπ�νγκλερ ε�ναι οι ακ�λουθοι οκτ�: Αιγυπτιακ�ς – Κλασσικ�ς (Ελληνικ�ς και Ρωμα�κ�ς) – Κινεζικ�ς – Ινδικ�ς – Μαγικ�ς (Ιρανικ�ς, Εβρα�κ�ς και Αραβικ�ς) – Βαβυλωνιακ�ς – Μεξικανικ�ς – και Δυτικ�ς, δηλαδ� ο σημεριν�ς πολιτισμ�ς.

Στην πρ�ξη η συγκριτικ� μελ�τη του Σπ�νγκλερ ασχολ�θηκε, στο μεγαλ�τερο μ�ρος της,  με δ�ο πολιτισμο�ς· τον Κλασσικ� και το Δυτικ� πολιτισμ�. Η λεπτομερ�στερη συγκριτικ� μελ�τη αυτ�ν των δ�ο πολιτισμ�ν προφαν�ς οφε�λεται στην �παρξη πολλ�ν ιστορικ�ν στοιχε�ων για τους δ�ο αυτο�ς πολιτισμο�ς, σε σ�γκριση με τα υπ�ρχοντα στοιχε�α για τους υπολο�πους �ξι πολιτισμο�ς. 

Το πρωτοποριακ� και  καινο�ργιο συμπ�ρασμα της μελ�της του Σπ�νγκλερ ε�ναι �τι οι πολιτισμο� δι�πονται απ� την �δια νομοτ�λεια των �μβιων οργανισμ�ν·  �τι «οι πολιτισμο� ε�ναι οργανισμο� και η παγκ�σμια ιστορ�α ε�ναι η συνολικ� βιογραφ�α τους».

Σ�μφωνα με τα συμπερ�σματα  της προαναφερθε�σης συγκριτικ�ς μελ�της, οι πολιτισμο�, με στατιστικ� νομοτ�λεια, περιλαμβ�νουν τα ακ�λουθα στ�δια εξελ�ξεως: 

Γ�νεση – Αν�πτυξη – Ακμ� – Παρακμ� – Θ�νατο.

 �πως �λοι γνωρ�ζουμε, η εξελικτικ� αυτ�  πορε�α αποτελε� την πορε�α του κ�θε �μβιου οργανισμο�. Η δι�ρκεια μεταξ� γ�νεσης – θαν�του, η δι�ρκεια ζω�ς εν�ς οργανισμο�/ πολιτισμο�, ποικ�λει. Για τον �νθρωπο πχ ε�ναι σ�μερα περ� τα 80 χρ�νια, εν� για τους πολιτισμο�ς, με β�ση τα μ�χρι σ�μερα ιστορικ� δεδομ�να, περ� τα 1000 χρ�νια.

Απ� τα πολλ� και ενδιαφ�ροντα συμπερ�σματα της μελ�της του Σπ�νγκλερ ξεχωρ�σαμε τα ακ�λουθα δ�ο, που νομ�ζουμε πως �χουν επ�καιρο και σημαντικ� ενδιαφ�ρον :

(1)Την  τα�τιση της ακμ�ς με την αν�πτυξη του πνευματικο� πολιτισμο� και (2) την �ναρξη της παρακμ�ς με την αν�πτυξη και επικρ�τηση του τεχνολογικο� πολιτισμο�.

Στο σημε�ο αυτ� ε�ναι �σως ε�ναι χρ�σιμο να υπενθυμ�σουμε �τι με τους �ρους, πολιτισμ�ς, πνευματικ�ς πολιτισμ�ς και τεχνικ�ς πολιτισμ�ς εννοο�με, πολ� συνοπτικ�, τα ακ�λουθα:

Πολιτισμ�ς: Το �ργο του συν�λου ( set)  των ανθρ�πων της  κοινων�ας· των ανθρ�πων της Π�λης.

Πνευματικ�ς πολιτισμ�ς:  Το πνευματικ� �ργο των ανθρ�πων της κοινων�ας, δηλαδ� του �ργου που σχετ�ζεται   με τις  πνευματικ�ς, ηθικ�ς και  αισθητικ�ς αξ�ες,  �πως για παρ�δειγμα ε�ναι: η γν�ση, η ελευθερ�α, η δικαιοσ�νη, η ομορφι�….

Τεχνικ�ς πολιτισμ�ς: Το �ργο των ανθρ�πων της κοινων�ας, που σχετ�ζεται πρωτ�στως με την παραγωγ� υλικ�ν αγαθ�ν �πως για παρ�δειγμα ε�ναι: η τροφ�, η �νδυση, η κατοικ�α, οι  μετακιν�σεις, οι συνθ�κες εργασ�ας, οι συνθ�κες διαβ�ωσης…  

Μεταξ� τεχνικο� και πνευματικο� πολιτισμο�, ε�ναι προφαν�ς �τι υπ�ρχει ισχυρ� συσχ�τιση και αλληλεπ�δραση. Για παρ�δειγμα η ευχ�ρεια διασφ�λισης, τροφ�ς, μετακ�νησης των ανθρ�πων και διακ�νησης της πληροφορ�ας, αποτελε� σημαντικ� παρ�γοντα αν�πτυξης πνευματικο� πολιτισμο� και αντιστρ�φως. Η γν�ση, η ελευθερ�α, η αγ�πη στην ομορφι�, αποτελο�ν παρ�γοντες αν�πτυξης τεχνικο� πολιτισμο�.

Σε μ�α διαφορετικ� θε�ρηση, ο πνευματικ�ς πολιτισμ�ς ε�ναι, πρ�πει να ε�ναι, ο σκοπ�ς των «ανθρ�πων της Π�λης», εν� ο τεχνικ�ς το μ�σον επ�τευξης  αυτο� του σκοπο�.

Ισχ�ει �μως αυτ� σ�μερα; Μ�πως ισχ�ει το αντ�θετο; Μ�πως το δε�τερο απ� τα προαναφερθ�ντα συμπερ�σματα του Σπ�νγκλερ σημα�νει �τι οι πολιτισμο� πεθα�νουν �ταν οι τεχνικο� πολιτισμο� απ� υπηρ�τες του πνευματικο� πολιτισμο� γ�νουν τα αφεντικ� τους ;

Οι δυνατ�τητες της ν�ας ψηφιακ�ς τεχνολογ�ας   

Δεν ε�ναι μ�σα στις προθ�σεις μας, αλλ� και στις δυνατ�τητες μας,  να αμφισβητ�σουμε � να ενισχ�σουμε τις θεωρ�ες του Σπ�νγκερ. Αυτ� �λλωστε �χει γ�νει απ� �λλους �γκυρους ειδ�μονες. Πρ�θεση μας ε�ναι η κατ�θεση της ακ�λουθης �ποψης/ ερωτ�ματος:

Η ν�α ψηφιακ� τεχνολογ�α, που αναπτ�χθηκε τα τελευτα�α 40 χρ�νια, δηλαδ� αρκετ� χρ�νια μετ� το θ�νατο του Σπ�νγκλερ, τροποποιε� � �στω �χει τη δυνατ�τητα να τροποποι�σει τις προφητε�ες του ;  

Αυτ� η �ποψη/ερ�τημα γεννι�ται και δικαιολογε�ται, απ� τις ακ�λουθες σημαντικ�ς διαφορ�ς που υπ�ρχουν μεταξ� της παλαι�ς συμβατικ�ς και της ν�ας ψηφιακ�ς τεχνολογ�ας :

α .Διαφορ� στ�χου. �λες οι γνωστ�ς τεχνολογ�ες που αναπτ�χθηκαν απ� το 5000 πΧ  μ�χρι τα μ�σα του 20^ου μΧ αι�να, ε�χαν ως βασικ� στ�χο την παραγωγ� και  διαχε�ριση μηχανικ�ς εν�ργειας. Μηχανικ� εν�ργεια στη Φυσικ� ονομ�ζεται κ�θε εν�ργεια που μπορε� να μετασχηματιστε� σε μηχανικ� �ργο. Για παρ�δειγμα η εν�ργεια του μυ�κο� συστ�ματος  των ανθρ�πων και των ζ�ων, του ηλ�ου,  του αν�μου των υδατοπτ�σεων, του �νθρακα, του πετρελα�ου, αποτελε� εν�ργεια που μετασχηματ�ζεται σε μηχανικ� �ργο.

Απ� τα μ�σα �μως του 20^ου αι�να, και κυρ�ως την περ�οδο 1970 – 2000, �ρχισε να αναπτ�σσετε μια ν�α τεχνολογ�α που δεν �χει σαν στ�χο την παραγωγ� και διαχε�ριση μηχανικο� �ργου[1]  αλλ� την παραγωγ� και διαχε�ριση μ�ας �λλης μορφ�ς �ργου, που ονομ�ζεται πνευματικ� �ργο. Τ�τοιο �ργο ε�ναι η μεταβ�βαση, η αποθ�κευση και η λογικ� / μαθηματικ� διαχε�ριση των πληροφορι�ν.

β. Διαφορ� στη φιλοσοφ�α της δομ�ς. Τα συστ�ματα της συμβατικ�ς τεχνολογ�ας ε�χαν �να μ�νο εξοπλισμ�· τον υλικ� εξοπλισμ� ( Hardware ) με τη βο�θεια του οπο�ου πραγματοποιε�ται κ�ποιο �ργο, μηχανικ� στην συντριπτικ� πλειον�τητα.  

Αντ�θετα, τα συστ�ματα της ν�ας ψηφιακ�ς τεχνολογ�ας �χουν και αυτ� υλικ� εξοπλισμ� ο οπο�ος �μως δεν μπορε� να πραγματοποι�σει πνευματικ� �ργο, χωρ�ς τη συνεργασ�α και καθοδ�γηση εν�ς δευτ�ρου εξοπλισμο�· εν�ς  πνευματικο� /�υλου  εξοπλισμο� (Software), που ε�ναι γνωστ�ς σαν προγρ�μματα � λογισμικ�. Αυτ�ς ο �υλος εξοπλισμ�ς ουσιαστικ� καθορ�ζει το ε�δος και την ποι�τητα του πνευματικο� �ργου που �πως προαναφ�ραμε παρ�γουν τα  συστ�ματα  της ν�ας τεχνολογ�ας.

Οι δυνατ�τητες της ν�ας τεχνολογ�ας καθορ�ζονται πρωτ�στως απ� τον �υλο εξοπλισμ� τους και δευτερευ�ντως  απ� τον υλικ� εξοπλισμ� τους, σε αντ�θεση με τις δυνατ�τητες της συμβατικ�ς τεχνολογ�ας, που καθορ�ζονται αποκλειστικ� απ� τον υλικ� εξοπλισμ� τους.

 γ. Διαφορ� στο κ�στος των πρ�των υλ�ν. Το κ�στος των πρ�των υλ�ν της ν�ας τεχνολογ�ας ( πυρ�τιο, �μμος), λ�γω της αφθον�ας του και της ε�κολης συλλογ�ς τους, ε�ναι ασυγκρ�τως μικρ�τερο απ� το αντ�στοιχο της συμβατικ�ς τεχνολογ�ας  (μ�ταλλα). Προφαν�ς ε�ναι �τι οι πρ�τες �λες χρει�ζονται μ�νο για την παραγωγ� Hardware, εν� για την παραγωγ� Software – του σημαντικ�τερου τμ�ματος της ν�ας τεχνολογ�ας -  χρει�ζεται μ�νο η λογικ� νοημοσ�νη των ανθρ�πων και �χι πρ�τες �λες.  

δ. Οι φανταστικο� ρυθμο� αν�πτυξης της ψηφιακ�ς τεχνολογ�ας. Οι παραπ�νω διαφορ�ς ε�χαν σαν αποτ�λεσμα η αν�πτυξης της ψηφιακ�ς τεχνολογ�ας να πραγματοποιε�ται με ρυθμο�ς φανταστικ� μεγαλ�τερους απ� αυτο�ς �λων των �λλων συμβατικ�ν τεχνολογι�ν του παρελθ�ντος. Σχετικ� με το θ�μα αυτ� ο καθηγητ�ς της Θεωρητικ�ς Φυσικ�ς στο Πολιτειακ� Κολ�γιο της Ν�ας Υ�ρκης  Michio Kaku, στο  βιβλ�ο του  ΟΡΑΜΑΤΑ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ  ( Εκδ�σεις  Anubis 2000 ) γρ�φει :

«….Απ� το 1950 μ�χρι σ�μερα, η υπολογιστικ� ισχ�ς �χει αυξηθε� κατ� δ�κα δισεκατομμ�ρια φορ�ς, εν� στην τρ�τη φ�ση της αν�πτυξης των υπολογιστ�ν (περ� το 2020/30) η σχ�ση υπολογιστ�ν προς ανθρ�πους θα αγγ�ζει τους 100 υπολογιστ�ς αν� �νθρωπο».

ε. Τα δημοκρατικ� χαρακτηριστικ� της ψηφιακ�ς τεχνολογ�ας. Στα πρ�τα χρ�νια (1950- 1960), η ν�α τεχνολογ�α παραγωγ�ς και διαχε�ρισης πνευματικο� �ργου, �ταν οικονομικ� και λειτουργικ� προσιτ� σε πολ� λ�γους ανθρ�πους, οι οπο�οι �πρεπε να �χουν μεγ�λη οικονομικ� δ�ναμη και υψηλ�ς γν�σεις. Τ�τε, ν�α τεχνολογ�α μπορο�σαν να διαθ�τουν μ�νο οικονομικ� ισχυρο� οργανισμο�, εν� η λειτουργ�α τους γιν�ταν απ� ανθρ�πους με ειδικ�ς γν�σεις και εμπειρ�ες. Για να γρ�ψει κ�ποιος τ�τε κε�μενο μ�ας σελ�δας �πρεπε να �χει γν�σει επιπ�δου PhD στην πληροφορικ�. �μως σ�μερα, και περισσ�τερο α�ριο, η τεχνολογ�α αυτ� ε�ναι οικονομικ� και λειτουργικ� προσιτ� στους περισσοτ�ρους ανθρ�πους· πλουσ�ους και φτωχο�ς, στοιχει�δους και αν�τατης εκπα�δευσης, σε αυτο�ς που ζουν στην π�λη, στο χωρι� � σε μ�α αγροικ�α. Στο χωρι� μου, τη δεκαετ�α του 50 υπ�ρχε μ�νο μια υποτυπ�δης βιβλιοθ�κη για την εξυπηρ�τηση των μαθητ�ν του  Δημοτικο� και του Γυμνασ�ου. Σ�μερα υπ�ρχουν περισσ�τεροι απ� 500 PC μ�σω των οπο�ων οι μαθητ�ς  του Χωριο� μου μπορο�ν να «επισκ�πτονται» περισσ�τερες και πολ� πλουσι�τερες βιβλιοθ�κες απ� αυτ�ς των Αθην�ν. Και κ�τι πολ� σημαντικ�. Αυτ�ς οι επισκ�ψεις μπορε� να γ�νονται χωρ�ς μετακιν�σεις,  �λες τις ημ�ρες του χρ�νου και �λες τις �ρες της ημ�ρας.   

Συμπ�ρασμα.

Οι πρωτ�γνωρες δυνατ�τητες και  ρυθμο� αν�πτυξης της ν�ας τεχνολογ�ας, δημιουργο�ν πολ� ευνο�κ�τερες συνθ�κες  απ� αυτ�ς του παρελθ�ντος για ταυτ�χρονη και παρ�λληλη αν�πτυξη και λειτουργ�α τεχνολογικο� και  πνευματικο� πολιτισμο�· δημιουργο�ν ευνο�κ�ς συνθ�κες για να ε�ναι ο τεχνολογικ�ς πολιτισμ�ς υπηρ�της του πνευματικο� πολιτισμο�.   

Αν ο Σπ�νγκλερ  ε�χε υπ�ψη του τις δυνατ�τητες της ν�ας τεχνολογ�ας �σως οι προβλ�ψεις του για την παρακμ� του Δυτικο� πολιτισμο� θα �ταν  διαφορετικ�ς.

Η ν�α τεχνολογ�α σ�γουρα δεν μπορε� να οδηγ�σει τελικ� σε υπ�ρβαση της νομοτ�λειας του θαν�του των οργανισμ�ν, των συστημ�των, των πολιτισμ�ν. Κ�τι τ�τοιο θα �ταν αντ�θετο προς το Ν�μο της Εντροπ�ας[2]. Η ν�α �μως τεχνολογ�α, αν�λογα με τον τρ�πο χρ�σεως, μπορε� να  κ�νει σημαντικ� μεγαλ�τερη τη δι�ρκεια ζω�ς των πολιτισμ�ν που υπολ�γισε ο Σπ�νγκλερ  (1000 περ�που χρ�νια). Η επιτευχθε�σα  α�ξηση της  δι�ρκειας ζω�ς του ανθρ�που, αποτελε� �να πραγματικ�, παρ�μοιο γεγον�ς, που οφε�λεται στις δυνατ�τητες των θετικ�ν επιστημ�ν και της τεχνολογ�ας.

Ειδικ�τερα,  η χρ�ση της ψηφιακ�ς τεχνολογ�ας για την ενημ�ρωση των ανθρ�πων και τη λειτουργ�α αυθεντικ�ς Δημοκρατ�ας, αποτελε� �να πρωτ�γνωρο και σημαντικ� εργαλε�ο για την αν�πτυξη πνευματικο� πολιτισμο�· �να φανταστικ� εργαλε�ο για την επικρ�τηση των αξι�ν της ελευθερ�ας, της ισοκρατ�ας, της δικαιοσ�νης, της ισ�τητας.  

Το ιστορικ� γεγον�ς της κορ�φωσης του πολιτε�ματος της Δημοκρατ�ας και  του πνευματικο� πολιτισμο� (Κλασσικ�ς Πολιτισμ�ς), στον �διο τ�πο και τον �διο χρ�νο (Αθ�να 5^ος  πΧ αι�νας), αποδεικν�ει την ισχυρ� συσχ�τιση γν�σιας Δημοκρατ�ας και πνευματικο� πολιτισμο�· αποδεικν�ει �τι Δημοκρατ�α σημα�νει πνευματικ�ς πολιτισμ�ς και το αντ�στροφο· πνευματικ�ς πολιτισμ�ς σημα�νει αληθιν� Δημοκρατ�α.

Μακ�ρι οι �νθρωποι να χρησιμοποι�σουν τη ν�α τεχνολογ�α για τη λειτουργ�α της αληθιν�ς Δημοκρατ�ας· για τη λειτουργ�α της Ψηφιακ�ς �μεσης Δημοκρατ�ας.