���������� �����: � ���� ��� ��������������� ������

T�� ������� ������������

Η παρο�σα επιδε�νωση της οικονομικ�ς κρ�σης �χει τ�σο απασχολ�σει – και β�βαια λογικ� �ταν – τον νου των ανθρ�πων, που �χει στην κυριολεξ�α εξαφαν�σει το πρ�βλημα της περιβαλλοντικ�ς κρ�σης απ� το πεδ�ο μ�ριμν�ς τους. �μως, �πως αιφνιδ�ασε η οικονομικ� κρ�ση τη σχετικ� ευημερο�σα Δ�ση, �τσι και πολ� χειρ�τερα θα την αιφνιδι�σει η περιβαλλοντικ� κρ�ση. Αυτ� δεν αποτελε� μ�α καταστροφολογικ� �ποψη, αλλ� μ�α �ποψη στηριγμ�νη στα γεγον�τα. Αυτ� �μως που δεν ε�ναι γνωστ� ε�ναι ο ακριβ�ς χρ�νος που η κρισιμ�τητα των περιβαλλοντικ�ν γεγον�των θα ε�ναι ανατρεπτικ� �χι μ�νον σε αυτ�ν τον τομ�α ζω�ς, αλλ� σε �λους ανεξα�ρετα – συμπεριλαμβανομ�νου και του οικονομικο�.

 Τα προβλ�ματα της εποχ�ς μας ε�ναι πολλαπλ�. Ενδεικτικ� να αναφ�ρουμε τα εξ�ς:

1) Η οικονομικ� κρ�ση.

2) Η πολιτικ� κρ�ση.

3) Η γεωπολιτικ� κρ�ση.

4) Η πολιτισμικ� και η θρησκευτικ� κρ�ση.

5) Η περιβαλλοντικ� κρ�ση

 Αυτ�ς οι κρ�σεις αλληλοενισχ�ονται και εμπλ�κονται μεταξ� τους σε τρ�πο �στε στον προσεκτικ� παρατηρητ� να ε�ναι ασαφ�ς  ποιο ε�ναι το αρχικ� α�τιο. Β�βαια, κατ� την �ποψ� μας, σαν θεμ�λιο �λων των επιμ�ρους αιτ�ων υφ�σταται ο επιλεγμ�νος τρ�πος αντ�ληψης του ανθρ�που που ε�ναι κυρ�αρχα ανταγωνιστικ�ς και οριστικ� κατευθυν�μενος σε μια εργαλειακ� αντιμετ�πιση του περιβ�λλοντος, φυσικο� και ανθρ�πινου.

1.- Η οικονομικ� κρ�ση

Αυτ� η κρ�ση ε�ναι σ�μερα η πλ�ον γνωστ� και απειλε� με την ισχ� της �λη την παγκ�σμια ισορροπ�α καθ�ς και την ευημερ�α (υλικ� και θεσμικ�) των λα�ν της Δ�σης – γιατ� δεν ε�χαν �λοι οι λαο� ευημερ�α. Η κρ�ση αυτ� �χει �δη ανατρ�ψει τους δημοκρατικο�ς θεσμο�ς τ�σο σε επ�πεδο διαδικασ�ας λ�ψης αποφ�σεων προς αντιμετ�πισ� της �σο και στο περιεχ�μενο των �διων των αποφ�σεων που ε�ναι φανερ� κατευθυν�μενες στον περιορισμ� των δικαιωμ�των των πολιτ�ν. Επιπλ�ον η �δια η εφαρμογ� τ�τοιων δυσμεν�ν αποφ�σεων απαιτε� την κατασταλτικ� δρ�ση των κρατικ�ν οργ�νων εν�ντια σε κ�θε διαμαρτυρ�α. �τσι η δημοκρατ�α και η ελευθερ�α της πλ�ττονται πλ�ον κα�ρια και �σως ανεπ�στρεπτα.

 Αντ� �μως να θεωρ�σουμε πως η οικονομικ� κρ�ση ε�ναι η αιτ�α γι’ αυτ� την πολιτικ� υποβ�θμιση, θα �ταν σοφ�τερο να διακρ�νουμε τα α�τια της κρ�σης αυτ�ς, γιατ� η �δια η οικονομικ� κρ�ση δεν προ�κυψε ξαφνικ� και μ�νη της.

Πρ�πει να κ�νουμε γι’ αυτ� δ�ο παραδοχ�ς:

 (α) πως ο �νθρωπος θεωρε� κρ�ση ο,τιδ�ποτε, μ�νον �ταν αυτ� τον πι�ζει με τα δυσμεν� αποτελ�σματ� του, �πως τον περιορισμ� των μισθ�ν και την ανεργ�α, και �χι �ταν δεν υπ�ρχουν ακ�μη χειροπιαστ� αποτελ�σματα, αλλ� απλ�ς μια δυσαρμον�α με το σ�νολο του κ�σμου (ανθρωπ�τητας και περιβ�λλοντος) και με τον εαυτ� του.

Για παρ�δειγμα η σχ�ση του πυρετο� των χρηματιστηρ�ων με την υγε�α της οικονομ�ας λ�γο ενδι�φερε αυτο�ς τους μικρο�ς πα�κτες που κ�ρδιζαν και για �σο κ�ρδιζαν. Ο αμερικανικ�ς λα�ς λ�γο ενδιαφ�ρεται για το π�σο υγι�ς ε�ναι το �τι εκδ�δουν αφειδ�ς χρ�μα και δεν κατανοε� πως η αποφυγ� των δυσμεν�ν αποτελεσμ�των  αυτο� του γεγον�τος  οφε�λεται στο �τι το δολλ�ριο ως παγκ�σμιο ν�μισμα κυκλοφορε� σε �λες τις χ�ρες και �τσι ο πληθωρισμ�ς δεν πλ�ττει �μεσα τις ΗΠΑ ως κ�νδυνος κατανεμ�μενος παγκ�σμια. Ο γερμανικ�ς λα�ς δεν κατανοε� τα οφ�λη που ε�χε η οικονομ�α του απ� τις εξαγωγ�ς στις �λλες χ�ρες ο�τε τη συμπεριφορ� των ελ�τ μ�σα στη χ�ρα του. �σως και μετ� την κρ�ση θα εξακολουθο�ν  να το αγνοο�ν. Ομο�ως και ο ελληνικ�ς λα�ς, �ταν επιδιδ�ταν σε εκλογ� πολιτικ�ν με κριτ�ριο τους διορισμο�ς, δεν ενδιαφερ�ταν για το π�ση δι�γκωση θα �ντεχε το δημ�σιο ο�τε για το �τι αυτ� �ταν μια πρ�ξη β�ας εν�ντια σε εκε�νους που �σως �ξιζαν περισσ�τερο, αλλ� δεν ε�χαν την πολιτικ� πρ�σβαση. Ο�τε κανε�ς σε καμμ�α χ�ρα (πλην ατομικ�ν εξαιρ�σεων) ενδιαφερ�ταν � μ�θαινε για την με ν�μους επιβαλλ�μενη ασυδοσ�α της αγορ�ς. Τα παραδε�γματα μπορε� να ε�ναι �πειρα και μ�νον ενδεικτικ� τα αναφ�ρουμε.

�μως �σες δικαιολογ�ες και να υπ�ρχουν για αυτ�ς τις συμπεριφορ�ς, εξακολουθο�ν να ε�ναι �να θεμελι�δες πρ�βλημα που βρ�σκεται στη β�ση της οικονομικ�ς δι�ρθρωσης και λειτουργ�ας.

Το ζ�τημα λοιπ�ν εδ� ε�ναι �τι υπ�ρχε ως θεμ�λιο μ�α πολιτισμικ�-ανθρωπολογικ� κρ�ση ανευθυν�τητας που υπ�σκαψε τους πολιτικο�ς θεσμο�ς της δημοκρατ�ας και στο τ�λος την οικονομικ� ισορροπ�α, μια και η οικονομ�α ε�ναι το πρακτικ� πεδ�ο δοκιμασ�ας των θεσμ�ν και του πολιτισμο�.

 (β) πως ως ξεπ�ρασμα της κρ�σης θεωρε� την επ�νοδο στην προηγο�μενη κατ�σταση υλικ�ς ευημερ�ας και

(γ) πως λ�γο ενδιαφ�ρεται για την πνευματικ� του ολοκλ�ρωση και ανεξαρτησ�α, θεωρ�ντας αυτ� ως μ�α αν�φελη «φο�σκα», �να ψε�τικο �νειρο, � μ�α απ�τη επιβαλλ�μενη απ� τις εκ�στοτε εξουσ�ες, για να αποτρ�ψουν την προσοχ� του απ� τα καθημεριν� πρακτικ� προβλ�ματα.

�μως, �ταν αυτ� λε�πουν, το αποτ�λεσμα μπορε� να ε�ναι μ�νον μια περιοδικ� α�ξηση και με�ωση της υλικ�ς ευημερ�ας μ�χρι την οριστικ� πτ�ση. Στο μη ομολογημ�νο β�θος του ο �νθρωπος ελπ�ζει �τι η κ�θε κρ�ση θα εκραγε� στα χ�ρια των επ�μενων γενε�ν.

2.-Η πολιτικ� κρ�ση

Αυτ� �ρχισε εκ ν�ου σχεδ�ν αμ�σως μετ� τον Β�Παγκ�σμιο Π�λεμο, ο οπο�ος αντ� να αποτελ�σει μ�α οριστικ� κ�θαρση, στο τ�λος �δειξε τη μαται�τητα της ανθρωπ�τητας. Οι Μεγ�λες Δυν�μεις ξ�χασαν πως ο π�λεμος αυτ�ς κερδ�θηκε απ� �λους μαζ� (ακ�μη και η μικρ� Ελλ�δα �παιξε σημαντικ� και αναγκα�ο ρ�λο) και επιδ�θηκαν σε �ναν αγ�να να εξαργυρ�σουν με επιρρο�ς ισχ�ος και οικονομικ� κ�ρδη τα οφ�λη και το ηθικ� κ�ρος που απ�κτησαν απ� τον π�λεμο αυτ�.

�δη αυτ� �ταν μια εκτροπ� απ� τη δημοκρατ�α, αν υποτεθε� �τι βασικ� στοιχε�α της δημοκρατ�ας ε�ναι η ελευθερ�α και η ισονομ�α. Επ�σης δεν διενοο�ντο πως μ�α δημοκρατικ� και ελε�θερη χ�ρα δεν μπορε� να μην αναγνωρ�ζει την ελευθερ�α στις �λλες χ�ρες. Δεν μπορε� μεν να την επιβ�λλει, �μως δεν πρ�πει να την παρεμποδ�ζει, αλλοι�ς η δημοκρατ�α υπονομε�εται απ� την αρχ� της, γιν�μενη �να προν�μιο μ�νον για λ�γους � μ�νον για ορισμ�νες παγκ�σμιες ομ�δες. Β�βαια το σοσιαλιστικ� μπλοκ δεν ε�χε μεν ιδια�τερη ιδεολογικ� σχ�ση με την ελευθερ�α, παρ� μ�νον ως κ�τι μελλοντικ�, αλλ� ο�τε με την ισονομ�α και την υλικ� και ψυχολογικ� ευημερ�α του ανθρ�που ε�χε τελικ� σχ�ση.

 Καμμ�α τελικ� εξουσ�α δεν μπορο�σε να παραδεχθε� πως η ελευθερ�α απαιτε� αυξημ�νη ωριμ�τητα και ευθ�νη των λα�ν και �λες επιθυμο�σαν μια παραμ�νουσα ανωριμ�τητα δικαιολογο�σα τον �λεγχο απ� μ�ρους των ελ�τ εξουσ�ας. Η δ�ναμη π�ντοτε συγκαλ�πτει την ανωριμ�τητα και την αντικοινωνικ�τητα του φορ�α της και �τσι οι ελ�τ συχν� κρ�νουν δυσμεν�ς τους λαο�ς για χαρακτηριστικ� που οι �διες διαθ�τουν κατ� κ�ρον, αλλ� κρ�βονται κ�τω απ� τη δ�ναμη. Πρ�πει �μως να το π�ρουμε απ�φαση: πως η ωριμ�τητα και η δ�ναμη ε�ναι διαφορετικ� πρ�γματα. Η ωριμ�τητα αφορ� τη συνε�δηση και δεν αφαιρε�ται, η δ�ναμη �μως μπορε� να ε�ναι -και συν�θως ε�ναι-  αποτ�λεσμα ανωριμ�τητας.

Οι λαο� επ�δειξαν εξαιρετικ� αδρ�νεια, επαφι�μενοι παθητικ� στις αποφ�σεις των ελ�τ εξουσ�ας, πρ�γμα που �ταν πλ�γμα για τη δημοκρατ�α, η οπο�α �χει αν�γκη απ� ενεργο�ς πολ�τες, �χι μ�νον στην κριτικ�, αλλ� κυρ�ως στο ενδιαφ�ρον τους για τα πολιτικ� δρ�μενα.

Στον �διο τον ΟΗΕ η Γενικ� Συν�λευση υποβαθμ�στηκε και το Συμβο�λιο Ασφαλε�ας �γινε σχεδ�ν το αποκλειστικ� επ�κεντρο. �τσι ο ΟΗΕ �χασε το παγκ�σμιο κ�ρος του, παρ�λο που αυτ� �ργησε να γ�νει τ�λεια ορατ�, και αυτ�ς ο πολ� αναγκα�ος θεσμ�ς �γινε θ�ατρο εμπ�λεμων επιχειρ�σεων χωρ�ς �πλα. Β�βαια η ευθ�νη βαρ�νει πολ� περισσ�τερο τις μεγ�λες δυν�μεις που θα �πρεπε -ιδεατ� μιλ�ντας- να λογοδοτ�σουν στην Ιστορ�α για την ηθικ� ανεπ�ρκει� τους και την πρ�κληση της σημεριν�ς κρ�σης που θα ε�ναι ενδεχ�μενα πολ� καταστροφικ�.

3.-Η γεωπολιτικ� κρ�ση

Εν συντομ�α να πο�με πως �λα αυτ� τα προβλ�ματα δεν μπορο�σαν παρ� να προξεν�σουν μ�α παγκ�σμια γεωπολιτικ� κρ�ση που �λο και επιδειν�νεται, επαυξ�νει με τη σειρ� της τις υπ�λοιπες τομεακ�ς κρ�σεις και τροφοδοτε�ται απ� πολλο�ς πα�κτες και οι  επιμ�ρους αφορμ�ς μπορε� να ε�ναι εξαιρετικ� πολ�πλοκες. Η κρ�ση αυτ� μπορε� να ξεσπ�σει με απροσδ�κητο τρ�πο και �σως να μην εξαιρεθε� ο�τε η �δια η Δ�ση.

 Υπ�ρχουν δι�σπαρτες ε�φλεκτες περιοχ�ς παντο� και �σως και �λλες περιοχ�ς που διαφε�γουν της προσοχ�ς ακ�μη και των ειδημ�νων, μια και ο ανθρ�πινος παρ�γοντας ε�ναι αστ�θμητος και �χι π�ντοτε χειραγωγ�σιμος. Η Μ�ση Ανατολ� ε�ναι περιοχ� με εκρηκτικ� προβλ�ματα, τα Βαλκ�νια ομο�ως, η �πω Ανατολ� �χει πλ�θος προβλημ�των και �χι μ�νον με τη Δ�ση, ο Αρκτικ�ς Κ�κλος �χει γ�νει θ�ατρο, στρατηγικ�ν ακ�μη, συγκρο�σεων αν�μεσα στις χ�ρες που διεκδικο�ν τα κοιτ�σματα που κρ�βει και ε�ναι στην πλειον�τητ� τους δυτικ�ς, η Ανταρκτικ� χ�νει τους π�γους της σταδιακ� και, αν και ε�ναι περιοχ� που σ�μφωνα με το Διεθν�ς Δ�καιο δεν αν�κει σε καν�ναν, ωστ�σο ε�ναι σ�γουρο πως, αν γ�νει επαρκ�ς προσιτ� με το λυ�σιμο των π�γων της, �λοι θα σπε�σουν να την κατακτ�σουν για αποκλειστικ� �φελ�ς τους, και η Ρωσσ�α ρ�πει σε ολοκληρωτισμ�.

Ο μ�σος �νθρωπος δεν θ�λει να ξ�ρει, για να μπορε� να ζει στην αυταπ�τη του, την οπο�α αποτελε� ρεαλισμ� και πρακτικ�τητα.

Το πρ�βλημα �μως για τη συνε�δηση δεν ε�ναι τ�σο το να διακριβωθο�ν τα στρατηγικ� α�τια (που ε�ναι χρ�σιμα κυρ�ως για την �μεση στρατιωτικ�, κοινωνικ� και πολιτικ� ετοιμ�τητα), αλλ� το γεγον�ς �τι η ανθρωπ�τητα (με εξ�χουσες τις ελ�τ εξουσ�ας ως μ�ρος της ανθρωπ�τητας που διαχειρ�ζεται με�ζονα δ�ναμη) δεν μπ�ρεσε να αποφασ�σει να ζητ�σει �ναν σχεδιασμ� της ζω�ς επωφελ� για το σ�νολο, με συνδυασμ� ελευθερ�ας και πρ�νοιας.

4.-Η πολιτισμικ� και θρησκευτικ� κρ�ση

Π�ραν του �τι η �δια η Δ�ση θ�λοντας να ελ�γξει τους λαο�ς υπ�θαλψε συχν� τα φονταμενταλιστικ� καθεστ�τα �πως στις μουσουλμανικ�ς χ�ρες, δι�πραξε δια παραλε�ψεως και �να �λλο ατ�πημα. Αντ� να δ�σει σημασ�α στην απελευθ�ρωση του ανθρ�που απ� τη θρησκευτικ� αυθεντ�α (�χι απ� τη θρησκευτικ�τητα), τον υποδο�λωσε σε μ�α οικονομιστικ� αντ�ληψη της ζω�ς (πρ�γμα που αποτ�λεσε τη ν�α «θρησκε�α»). Αυτ� παροδικ� �ταν ωφ�λιμο, γιατ� αποσ�νδεσε τον �νθρωπο απ� αυτ� την αυθεντ�α, χωρ�ς �μως να εξομαλ�νει αυτ� το ψυχολογικ� υπ�βαθρο της υποταγ�ς και της αγρι�τητας. Μακροπρ�θεσμα �σως αποδειχθε� πως με την οικονομικ� στεν�τητα και δυστυχ�α ο �νθρωπος θα καταφ�γει π�λι στον φονταμενταλισμ� με απρ�βλεπτες συν�πειες.

Ωστ�σο πρ�πει να ομολογ�σουμε πως χωρ�ς την οικονομ�α δεν φαιν�ταν δυνατ�ν να μπορ�σει ο �νθρωπος να ξεφ�γει απ� τον τοπικισμ� και την �γνοια του υπ�λοιπου κ�σμου. Οι θετικ�ς εξελ�ξεις πρ�πει να γ�νονται αντιληπτ�ς, αλλ� αυτ�ς δεν αρκο�ν για να χαρακτηρ�σουν την �λη κατ�σταση θετικ�, γιατ� παρ�λληλα με τα θετικ� καλλιεργο�νται αρνητικ� στοιχε�α με �σως περισσ�τερο βαρ�νουσα σημασ�α. Η Δ�ση (κυρ�ως η Ευρ�πη) παρουσ�αζε τα  εχ�γγυα για μια ορθ� χρ�ση της δ�ναμης, αλλ�  δυστυχ�ς αποδε�χθηκε σαν εκε�νο το σπ�τι που καθαρ�στηκε απ� το �να δαιμ�νιο και τελικ� καταλ�φθηκε απ� επτ� δαιμ�νια!

 Οι �νθρωποι απ� το �λλο μ�ρος δεν μπορο�ν να κατανο�σουν π�σο ευ�λωτο ε�ναι το ψυχολογικ� και πολιτισμικ� οικοδ�μημα απ� τις εξωτερικ�ς συνθ�κες, γιατ� δεν υπ�ρχει ευστ�θεια συνε�δησης που να μπορε� να το υποστηρ�ξει. Αυτ� και π�λι θα τους αιφνιδι�σει, �πως τους αιφνιδι�ζουν και οι αγρι�τητες στη δι�ρκεια των πολ�μων. Η υλικ� ευημερ�α απομακρ�νει την αν�γκη και �τσι καθιστ� μη αναγκα�ες τις αντικοινωνικ�ς συμπεριφορ�ς, �μως η απουσ�α της ευημερ�ας τις ενεργοποιε� και π�λι. Επιπλ�ον δεν ενδιαφ�ρονται καθ�λου για το εσωτερικ� υπ�βαθρο, δ�νοντας αποκλειστικ� β�ρος στο φα�νεσθαι.

Αυτ� φυσικ�, για �σους �χουν αδημον�α μπροστ� στα γεγον�τα � για εκε�νους που δεν θ�λουν να σκεφθο�ν και να χ�σουν �τσι την ησυχ�α τους, φα�νονται παραπλανητικ�ς θεωρ�ες, ανοησ�ες και απραξ�α. Αν �μως δεν μπορε� κανε�ς να διακρ�νει σε κ�θε περ�πτωση αυτ� που ε�ναι πραγματικ� παραπλανητικ� – και παραπλ�νηση υπ�ρχει και στη δ�θεν πραξιακ�τητα – δεν �χει παρ� να περιμ�νει την απ�δειξη αυτ�ς της δ�θεν πραξιακ�τητας, δηλαδ� τις εξελ�ξεις μ�σα στον σ�γχρονο κ�σμο που �δωσε αποκλειστικ� σημασ�α στο χειροπιαστ� και �χι στην «�μορφη» θεωρ�α.

5.-Η περιβαλλοντικ� κρ�ση

Αυτ� ε�ναι η πιο καταστροφικ� κρ�ση του σ�γχρονου κ�σμου και απλ�ς η ανθρ�πινη ανευθυν�τητα την υποβαθμ�ζει με την ελπ�δα �τι θα «σκ�σει» στα χ�ρια των επ�μενων γενε�ν. Γενικ� μιλ�ντας, οι κ�τοικοι των αστικ�ν περιοχ�ν ε�ναι αποξενωμ�νοι απ� το φυσικ� περιβ�λλον και οι κ�τοικοι της υπα�θρου δεν γνωρ�ζουν κατ’ αν�γκην επαρκ�ς τα περιβαλλοντικ� προβλ�ματα, μια και αντιμετωπ�ζουν τη φ�ση εργαλειακ� και για �μεσο �φελος. Πολ� δε περισσ�τερο αδιαφορο�ν για τα παγκ�σμια περιβαλλοντικ� προβλ�ματα, νομ�ζοντας πως αυτ� αφορο�ν �λλους.

Αυτ� λοιπ�ν η κρ�ση εξαπλ�νεται σε και απ� πολλο�ς τομε�ς της ανθρ�πινης δραστηρι�τητας[i] και μπορο�με για λ�γους ευκολ�ας να τη διακρ�νουμε σε:

(α) υποβ�θμιση και καταστροφ� του περιβ�λλοντος, η οπο�α περιλαμβ�νει τ�σο την υποβ�θμιση των εδαφ�ν, των υδ�των και της ατμ�σφαιρας �σο και την καταστροφ� της βιοποικιλ�τητας και των λοιπ�ν φυσικ�ν π�ρων, �πως π.χ. των δασ�ν.

(β) κλιματικ� αλλαγ�, την οπο�α η πλειοψηφ�α των επιστημ�νων αποδ�δει σε ανθρωπογεν� α�τια, δηλαδ� σε δρ�σεις του ανθρ�που. Σε κ�θε περ�πτωση �μως ε�ναι �να πρ�βλημα για το οπο�ο θα �πρεπε να ληφθο�ν παγκ�σμια μ�τρα – και φυσικ� ακ�μη περισσ�τερο που τα α�τι� της ε�ναι ανθρωπογεν�.

Αυτ�ς οι δ�ο δυσλειτουργ�ες αλληλοενισχ�ονται και καθιστο�ν ακ�μη πιο περ�πλοκο το πρ�βλημα. Ενδεικτικ� θα αναφ�ρουμε ορισμ�να βασικ� προβλ�ματα.

Η υποβ�θμιση του εδ�φους �χει σαν αποτ�λεσμα και την υποβ�θμιση των φυτικ�ν ειδ�ν, η οπο�α επηρε�ζει και π�λι αρνητικ� την ποι�τητα του εδ�φους. Η υποβ�θμιση των εδαφ�ν αυξ�νεται παγκ�σμια σ�μφωνα με μια μελ�τη του FAO του 2008 μετ� απ� μελ�τη που κρ�τησε περ�που 20 χρ�νια. Σ�μφωνα με αυτ�ν περισσ�τερο απ� το 20% του συν�λου των καλλιεργ�σιμων εδαφ�ν, το 30% των δασ�ν και το 10% των χορτολιβαδικ�ν γαι�ν (Grasslands) υφ�στανται υποβ�θμιση. Το αποτ�λεσμα ε�ναι μειωμ�νη παραγωγ�, μεταν�στευση, τροφικ� ανασφ�λεια, καταστροφ� των βασικ�ν πηγ�ν και οικοσυστημ�των και απ�λεια της βιοποικιλ�τητας.

 Επ�σης αυτ� η υποβ�θμιση �χει επιφ�ρει σοβαρ�ς επιπλοκ�ς στην προσπ�θεια ελ�γχου της κλιματικ�ς αλλαγ�ς και προσαρμογ�ς, καθ�ς η απ�λεια της βιομ�ζας και του οργανικο� υλικο� του εδ�φους απελευθερ�νει διοξε�διο στην ατμ�σφαιρα (συμβ�λλοντας στην κλιματικ� αλλαγ�) και προσβ�λλει την ποι�τητα του εδ�φους και τη δυνατ�τητ� του να συγκρατε� υγρασ�α και θρεπτικ� στοιχε�α. Η υποβ�θμιση οφε�λεται σε κακ� διαχε�ριση της γης. Η υποβ�θμιση αυτ� �χει εξαπλωθε� και σε ν�ες περιοχ�ς μετ� απ� το 1991[ii]. Οι λιπ�νσεις, οι ζιζανιοκτον�ες, οι ψεκασμο�, οι μονοκαλλι�ργειες και οι εν γ�νει εντατικ�ς καλλι�ργειες επιβαρ�νουν και φτωχα�νουν το περιβ�λλον και το υπ�δαφος, αν και συχν� ε�ναι αναγκα�α. Αν λ�βουμε υπ�ψη μας και τον κ�νδυνο απ� τα μεταλλαγμ�να που επιχειρε�ται να επιβληθο�ν, αλλ� που μπορο�ν να μολ�νουν τις υπ�λοιπες κανονικ�ς καλλι�ργειες και με απρ�βλεπτες συν�πειες για τη βιοποικιλ�τητα και την υγε�α, μπορο�με να καταλ�ξουμε στο συμπ�ρασμα πως ο κ�σμος βρ�σκεται μπροστ� σε μια με�ζονα και μ�λλον οριστικ� κρ�ση.

Ακ�μη και ο τρ�πος μηχανικ�ς καλλι�ργειας μπορε� να υποβαθμ�σει το περιβ�λλον, �πως η βαθι� και επανειλημμ�νη �ροση του εδ�φους που καταστρ�φει τους οργανισμο�ς που το διατηρο�ν υγι�ς και ζωνταν� και προκαλο�ν τη λ�ση του (καταστροφ� της συνοχ�ς του).

Και �πως λ�ει ο Zacque Diouf, Διευθυντ�ς του Οργανισμο� Τροφ�ς και Γεωργ�ας των ΗΕ προειδοπο�ησε �τι τα προβλ�ματα της υποβ�θμισης του εδ�φους και των φυσικ�ν π�ρων θ�τουν σε σοβαρ� κ�νδυνο την τροφ� και τ�νισε πως το �δαφος δεν ε�ναι ανανε�σιμος π�ρος και αναγενν�ται δ�σκολα και αργ�[iii].

 Η παγκοσμιοπο�ηση της οικονομ�ας �κανε προσιτ� σε κ�θε μ�ρος προ��ντα απ� �λον τον κ�σμο, αλλ� ταυτ�χρονα αυξ�θηκαν δραματικ� οι μεταφορ�ς με αποτ�λεσμα να επιβαρ�νεται το περιβ�λλον, καθ�ς και το κ�στος των προ��ντων.

Η κλιματικ� αλλαγ� επηρε�ζει τα οικοσυστ�ματα, πχ. οι ορειν�ς περιοχ�ς χ�νουν τα οικοσυστ�ματ� τους, γιατ� αυτ� ε�ναι προσαρμοσμ�να σε ψυχρ�τερα κλ�ματα, και σε αυτ�ς μετοικο�ν ε�δη κατ�λληλα για θερμ�τερες περιοχ�ς, �τσι �χουμε απ�λεια ειδ�ν και δραματικ�ς αλλαγ�ς  στην κατανομ� των υπολο�πων [iv].

 Μ�σα στα περιβαλλοντικ� προβλ�ματα περιλαμβ�νεται και το θεμελι�δες πρ�βλημα του νερο�. Σ�μερα υπ�ρχουν σημαντικ�ς ποσοτικ�ς και ποιοτικ�ς ελλε�ψεις νερο�, με αποτ�λεσμα την μειωμ�νη παραγωγ� τροφ�ς, αλλ� και την προσβολ� της υγε�ας λ�γω της κακ�ς ποι�τητ�ς του. Μ�α απ� τις προτειν�μενες λ�σεις �ταν η ιδιωτικοπο�ηση του νερο�, ακ�μη και σε πτωχ�ς χ�ρες, πρ�γμα �μως που συναντ� πολλ�ς αντιδρ�σεις, γιατ� εμπορευματοποιε� �ναν φυσικ� π�ρο που κανονικ� θα �πρεπε να θεωρε�ται, �πως μ�χρι τ�ρα, δημ�σιος ως απ�λυτα αναγκα�ος για την επιβ�ωση του ανθρ�που. Οι κ�νδυνοι απ� μια τ�τοια εμπορευματοπο�ηση ε�ναι πολλο� και μεγ�λοι, αλλ� αυτ� θα χρειαζ�ταν μ�α μεγ�λη αν�λυση. Το �τι το συνολικ� υδ�τινο απ�θεμα του πλαν�τη μπορε� να παραμ�νει το �διο δεν αποτελε� ο�τε απ�ντηση ο�τε λ�ση, γιατ� τα υδ�τινα αποθ�ματα ε�ναι αναγκα�α σε συγκεκριμ�νες μορφ�ς, χρ�νους και τ�πους �πως �ταν μ�χρι τ�ρα και β�σει των οπο�ων χτ�στηκαν οι δομ�ς των κοινωνι�ν.

Οι ωκεανο� καταστρ�φονται υφιστ�μενοι οξε�δωση, δηλαδ� αλλαγ� της χημικ�ς σ�στασ�ς τους λ�γω ποικ�λης ρ�πανσης. Εκτ�ς αυτο� λ�γω της κλιματικ�ς αλλαγ�ς απελευθερ�νεται με εξαιρετικ� �ντονο και μη αναμεν�μενο ρυθμ� το εγκλωβισμ�νο σε αυτο�ς μεθ�νιο που �χει 20πλ�σια αρνητικ� επιρρο� στο κλ�μα απ� �,τι το διοξε�διο του �νθρακα[v].

Η πυρηνικ� εν�ργεια αποδε�χθηκε μη ασφαλ�ς και μπορε� μ�νη της να θ�σει εκτ�ς βιωσιμ�τητας �λο τον πλαν�τη, με πλ�ον πρ�σφατο παρ�δειγμα το ατ�χημα της Φουκουσ�μα.

Τα κ�θε ε�δους απ�βλητα, απ� τις πλαστικ�ς σακκο�λες μ�χρι τα ηλεκτρονικ� και τοξικ� απ�βλητα, θα δημιουργ�σουν σταδιακ� μ�α ασφυξ�α, που τ�ρα δεν γ�νεται ακ�μη πλ�ρως ορατ�, γιατ� συχν� τα επιβαρ�νονται οι φτωχ�ς χ�ρες �ναντι ανταλλαγμ�των, αλλ� αυτ� ε�ναι απλ�ς μ�α επιμ�κυνση του χρ�νου εφησυχασμο� των πλουσι�τερων κρατ�ν.

Ας προσθ�σουμε σε �λα αυτ� και πορ�σματα τελευτα�ων πρωτοποριακ�ν ερευν�ν σ�μφωνα με τις οπο�ες οι τυφ�νες (που μ�λλον ενισχ�ονται και αυξ�νονται απ� την κλιματικ� αλλαγ�) φορτ�ζουν ηλεκτρικ� τα σεισμογεν� ρ�γματα και μετ� απ� λ�γο χρ�νο γ�νονται σε αυτ� σεισμο� �πως �γινε στην Α�τ� και σε �λλα μ�ρη που επλ�γησαν απ� σεισμο�ς, αφο� προηγουμ�νως ε�χαν σαρωθε� απ� τυφ�νες[vi]. Επ�σης να σημει�σουμε �τι τα φαιν�μενα της αλλαγ�ς κλ�ματος πλ�ττουν �χι μ�νον τις γνωστ�ς ευπαθε�ς περιοχ�ς του κ�σμου, αλλ� και �λλες που μ�χρι σ�μερα �ταν ασφαλε�ς, �πως η Βραζιλ�α.[vii]

 Το πρ�βλημα β�βαια ε�ναι περ�πλοκο. �να τμ�μα της παραγωγ�ς αγαθ�ν δεν υπ�ρξε αναγκα�ο, αλλ� ικανοποιο�σε την τ�ση για υπερκαταν�λωση του πλο�σιου κ�σμου. �μως η α�ξηση της τροφικ�ς παραγωγ�ς �ταν αναγκα�α, για να αντιμετωπιστε� το διατροφικ� πρ�βλημα εν�ς εκρηκτικ� αυξαν�μενου παγκ�σμιου πληθυσμο�, αν και απ� το �λλο μ�ρος δεν λ�φθηκαν τα αναγκα�α μ�τρα για την αντιμετ�πιση των αιτ�ων της α�ξησης αυτ�ς και των �λλων προβλημ�των. Οι περισσ�τερο ευημερο�σες κοινων�ες δεν παρουσι�ζουν πληθυσμιακ� �κρηξη, αλλ� ταυτ�χρονα οι πολ�τες τους ε�ναι περισσ�τερο ενημερωμ�νοι και απαιτητικο� σχετικ� με τα δικαι�ματ� τους. Δεν μπορο�με λοιπ�ν απ� το �να μ�ρος να ικανοποιο�μαστε απ� κοινων�ες με υπαν�πτυκτους θεσμο�ς επειδ� ελ�γχονται ευκολ�τερα και απ� το �λλο μ�ρος να αναρωτι�μαστε για την πληθυσμιακ� α�ξησ� τους. Αλλ� σε κ�θε περ�πτωση -και ανεξ�ρτητα απ� την αιτ�α- η Δ�ση �φειλε να βοηθ�σει τις κοινων�ες να βγουν απ� τη θεσμικ� ελλειμματικ�τητ� τους και να γ�νουν αυτοδ�ναμες και �χι εξαρτ�μενες απ� τη φιλανθρωπ�α. 

Οι εξουσ�ες και κυρ�ως η Δ�ση (γιατ� ε�χε τη δυνατ�τητα θεσμικ�ς κοινωνικ�ς επιρρο�ς), καθ�ς και το σοσιαλιστικ� μπλοκ (που ε�χε �μοια δυνατ�τητα) επ�λεξαν τον ε�κολο και παροδικ� δρ�μο της επ�καιρης ανταγωνιστικ�ς ιδεολογικ�ς ισχ�ος, γιατ� δεν ε�χαν ο�τε αληθιν� �ραμα ο�τε πολιτικ� βο�ληση να λ�σουν πραγματικ� ορισμ�να προβλ�ματα. Και �τσι την �ρα της κρ�σης το πιο ε�κολο ε�ναι να ρ�χνουν κατηγορ�ες ο �νας στον �λλον.

 Το β�βαιο ε�ναι πως, π�ρα απ� ιδεολογ�ες, το περιβαλλοντικ� πρ�βλημα δεν μπορε� να λυθε� με τον υπερπληθυσμ�, την συνεχ� υλικ� αν�πτυξη, παραγωγ� και καταν�λωση, τη φτ�χεια, την κοινωνικ� δι�σπαση, την ανισ�τητα και την απ�κρυψη πληροφορ�ας[viii]. Η λ�ση � οι λ�σεις θα απαιτο�σαν μ�α –ανατρεπτικ� για το σ�νηθες- ενημερωμ�νη και αποφασιστικ� κοιν� γν�μη και ηθικ� διαφορετικ� πολιτικ� σ�ματα, γιατ� οι αληθιν�ς λ�σεις δεν μπορε� παρ� να ε�ναι δημοκρατικ�ς, δηλαδ� να σ�βονται την ελευθερ�α, την ισ�τητα και τη λογικ� και να προωθο�ν την αβλ�βεια του εν�ς απ�ναντι στον �λλον (ατομικ� και ομαδικ�)[ix].

Οι �νθρωποι αναρωτιο�νται τι μπορε� να γ�νει με τ�τοια πληθ�ρα προβλημ�των και θεωρο�ν πως δεν μπορο�ν να αντ�ξουν την ευθ�νη για τη λ�ση �λων. �μως αν πρ�κειται να λ�σουν πραγματικ� �στω και �να απ� αυτ� τα παγκ�σμια προβλ�ματα, θα  πρ�πει να αποδεχθο�ν δ�ο γεγον�τα:

(α) Πως τα προβλ�ματα μ�νον παγκ�σμια μπορο�ν να λυθο�ν πλ�ον και πως γι’ αυτ� ε�ναι αναγκα�α η αναγν�ριση της �παρξης της μιας ανθρωπ�τητας με γενικ� �μοιους στ�χους και αν�γκες και της ταυτ�χρονης �παρξης των πολλ�ν λα�ν, εθν�ν και �λλων υποδιαιρ�σε�ν της. Το κλ�μα και το περιβ�λλον απ� �να σημε�ο και μετ� δεν γνωρ�ζουν �ρια διοικητικ�. Αν αυτ� τα δ�ο (ανθρωπ�τητα και �θνη � κρ�τη) δεν μπορο�ν να συνθεθο�ν ελε�θερα και συνεργατικ�, τ�τε δεν υπ�ρχει λ�ση. Η παγκ�σμια διαβο�λευση πρ�πει να γ�νεται σε τ�τοια συνθετικ� β�ση και �χι να ε�ναι απλ�ς μ�α συν�ντηση ισχ�ος των μερ�ν.

(β) Πως η λ�ση θα ε�ναι κοιν� για �λα, γιατ� �λες οι κατ�λληλες λ�σεις απαιτο�ν τελικ� μ�α διαφορετικ� αντ�ληψη και τρ�πο ζω�ς που, αν επιλεγε�, θα αλλ�ξει αναπ�φευκτα �λες τις πλευρ�ς της ανθρ�πινης δραστηρι�τητας.

Το  βασικ� πρ�βλημα �μως ε�ναι πως οι �νθρωποι και οι κυβερν�σεις τους δεν θ�λουν πραγματικ� λ�ση, αλλ� απλ�ς να αποφ�γουν τα αποτελ�σματα των επιλογ�ν τους. Αυτ� ε�ναι η απλ� και δραματικ� πραγματικ�τητα και δεν φα�νεται πως επ�κειται �μεσα και �γκαιρα η ανατροπ� αυτ�ς της αλ�θειας.